ду́маць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. аб кім-чым, над чым і без дап. Раздумваць, мысліць, разважаць.
Многа думаў аб жыцці.
Д. над задачай.
2. Меркаваць, прытрымлівацца якой-н. думкі.
Думаю, што справа гэта не заслугоўвае ўвагі.
3. з інф. Мець намер што-н. зрабіць.
Думаю застацца дома.
4. на каго (што). Падазраваць, лічыць вінаватым у чым-н.
Дарэмна на яго д.
5. аб кім-чым. Клапаціцца, турбавацца.
Трэба д. аб дзецях.
◊
І думаць няма чаго (разм.) — пра поўную немагчымасць зрабіць што-н.
І не думай (разм.) — пра катэгарычную забарону рабіць што-н.
Трэба думаць (разм.) — напэўна, мабыць, хутчэй за ўсё.
|| зак. паду́маць, -аю, -аеш, -ае (да 1, 3—5 знач.).
|| наз. ду́манне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ду́маць несов.
1. (размышлять) ду́мать;
ён мно́га ду́маў над гэ́тым пыта́ннем — он мно́го ду́мал над э́тим вопро́сом;
2. (считать, держаться мнения) ду́мать, полага́ть;
я ду́маю, што ўсё ско́нчыцца до́бра — я ду́маю (полага́ю), что всё око́нчится хорошо́;
3. (иметь намерение) ду́мать, предполага́ть, помышля́ть;
ён ду́мае вярну́цца за́ўтра — он ду́мает (предполага́ет) верну́ться за́втра;
4. (заботиться) ду́мать;
ду́мае то́лькі аб сабе́ — ду́мает то́лько о себе́;
◊ мно́га д. аб сабе́ — мно́го мнить о себе́;
нядо́ўга ду́маючы — недо́лго ду́мая;
і д. няма́ чаго́ — и ду́мать не́чего;
на́ват і не ду́май — да́же и не ду́май;
трэ́ба д. — на́до полага́ть;
і д. забы́цца — и ду́мать забы́ть;
я ду́маю! — я ду́маю!;
д. сам сабе́ — ду́мать про себя́;
а што ты ду́маеш! — а что ты ду́маешь!; а почему́ бы и нет!;
хо́дзіць ці́ха, а ду́мае лі́ха — погов. реча́ми тих, да се́рдцем лих
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
ду́маць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. пра каго-што, аб кім-чым і без дап. Аддавацца роздуму; раздумваць, мысліць. Часта доўга думае стары Яўхім пра сваю дачку і яшчэ мацней яе шкадуе, любіць. Пестрак. Аб чым камандзір думаў так доўга, — цяжка сказаць. Брыль. Доўга думала Ганна і, урэшце, надумалася. Нікановіч.
2. з дадан. сказам. Лічыць, меркаваць. [Шкуранкоў:] Думаю, што пры наступнай сустрэчы мы лепш зразумеем адзін аднаго. Крапіва. Доўга хварэў пан. Усе думалі, што капцы ўжо яму. Якімовіч. // на каго. Мець падазрэнне, лічыць вінаватым у чым‑н. Думаў на Івана, што ён вінаваты.
3. з інф. Мець намер, збірацца што‑н. рабіць. Хоць у маткі і жылося .. [Аўгінні] нялёгка, але варочацца да Васіля яна не думала. Колас. [Страмілін:] Я думаю паставіць даклад галоўнага інжынера на парткоме. Крапіва.
4. аб кім-чым, пра каго-што. Клапаціцца, турбавацца. Думаць аб бацьках. □ [Людзі] найбольш думалі пра дзённы свой заработак. Чорны.
•••
А што ты думаеш! гл. ты.
Забыць (і) думаць гл. забыць.
І думаць няма чаго — пра поўную немагчымасць зрабіць што‑н.
І не думай (нават) — пра катэгарычную забарону рабіць што‑н.
Трэба думаць гл. трэба.
Я думаю гл. я.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ду́маць
1. dénken* vi, vt (пра каго-н, пра што-н an A); náchdenken* vi, überlégen vt, éinem Gedánken náchhängen* (раздумваць);
2. (меркаваць) gláuben vt, méinen vt;
як Вы ду́маеце? was méinen Sie?;
не ду́маю, каб… ich gláube nicht, dass…
3. (мець намер) beábsichtigen vt; wóllen vt; (ge)dénken* vi;
калі́ Вы ду́маеце пае́хаць у Ле́пель? wann wóllen Sie nach Lépel fáhren?;
мно́га пра сабе́ ду́маць sich (D) viel éinbilden; sehr von sich (D) éingenommen sein; éine hóhe Méinung von sich (D) háben;
нядо́ўга ду́маючы óhne sich lánge zu besínnen, óhne viel [lánge] zu überlégen; kurz entschlóssen;
я і не ду́маю! ich dénke gar nicht darán!, es fällt mir gar nicht ein!;
і ду́маць няма́ чаго́ kein Gedánke darán!, das kommt gar nicht in Fráge!;
я ду́маю! (безумоўна) das will ich méinen!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
мазгава́ць, -гу́ю, -гу́еш, -гу́е; -гу́й; незак. (разм.).
Думаць, меркаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
размышля́ть несов.
1. ду́маць, меркава́ць;
2. (обдумывать) ду́маць, разду́мваць; (рассуждать) разважа́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
не́чага², у знач. безас. вык., з інф.
Не трэба, няма патрэбы, няма сэнсу.
Н. заўчасна пра гэта думаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ду́ма¹, -ы, мн. -ы, дум, ж.
1. Роздум, разважанне.
Думу думаць.
2. Жанр украінскай гістарычнай народнай песні.
Казацкія думы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
разду́мваць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. гл. раздумаць.
2. Думаць, вагаючыся; доўга не магчы прыняць рашэнне.
Хопіць р., згаджайся!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
поду́мывать несов. паду́мваць; (думать) ду́маць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)