ду́маць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. аб кім-чым, над чым і без дап. Раздумваць, мысліць, разважаць.
Многа думаў аб жыцці.
Д. над задачай.
2. Меркаваць, прытрымлівацца якой-н. думкі.
Думаю, што справа гэта не заслугоўвае ўвагі.
3. з інф. Мець намер што-н. зрабіць.
Думаю застацца дома.
4. на каго (што). Падазраваць, лічыць вінаватым у чым-н.
Дарэмна на яго д.
5. аб кім-чым. Клапаціцца, турбавацца.
Трэба д. аб дзецях.
◊
І думаць няма чаго (разм.) — пра поўную немагчымасць зрабіць што-н.
І не думай (разм.) — пра катэгарычную забарону рабіць што-н.
Трэба думаць (разм.) — напэўна, мабыць, хутчэй за ўсё.
|| зак. паду́маць, -аю, -аеш, -ае (да 1, 3—5 знач.).
|| наз. ду́манне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ду́маць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ду́маю |
ду́маем |
| 2-я ас. |
ду́маеш |
ду́маеце |
| 3-я ас. |
ду́мае |
ду́маюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ду́маў |
ду́малі |
| ж. |
ду́мала |
| н. |
ду́мала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
ду́май |
ду́майце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ду́маючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ду́маць несов.
1. (размышлять) ду́мать;
ён мно́га ду́маў над гэ́тым пыта́ннем — он мно́го ду́мал над э́тим вопро́сом;
2. (считать, держаться мнения) ду́мать, полага́ть;
я ду́маю, што ўсё ско́нчыцца до́бра — я ду́маю (полага́ю), что всё око́нчится хорошо́;
3. (иметь намерение) ду́мать, предполага́ть, помышля́ть;
ён ду́мае вярну́цца за́ўтра — он ду́мает (предполага́ет) верну́ться за́втра;
4. (заботиться) ду́мать;
ду́мае то́лькі аб сабе́ — ду́мает то́лько о себе́;
◊ мно́га д. аб сабе́ — мно́го мнить о себе́;
нядо́ўга ду́маючы — недо́лго ду́мая;
і д. няма́ чаго́ — и ду́мать не́чего;
на́ват і не ду́май — да́же и не ду́май;
трэ́ба д. — на́до полага́ть;
і д. забы́цца — и ду́мать забы́ть;
я ду́маю! — я ду́маю!;
д. сам сабе́ — ду́мать про себя́;
а што ты ду́маеш! — а что ты ду́маешь!; а почему́ бы и нет!;
хо́дзіць ці́ха, а ду́мае лі́ха — погов. реча́ми тих, да се́рдцем лих
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ду́маць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. пра каго-што, аб кім-чым і без дап. Аддавацца роздуму; раздумваць, мысліць. Часта доўга думае стары Яўхім пра сваю дачку і яшчэ мацней яе шкадуе, любіць. Пестрак. Аб чым камандзір думаў так доўга, — цяжка сказаць. Брыль. Доўга думала Ганна і, урэшце, надумалася. Нікановіч.
2. з дадан. сказам. Лічыць, меркаваць. [Шкуранкоў:] Думаю, што пры наступнай сустрэчы мы лепш зразумеем адзін аднаго. Крапіва. Доўга хварэў пан. Усе думалі, што капцы ўжо яму. Якімовіч. // на каго. Мець падазрэнне, лічыць вінаватым у чым‑н. Думаў на Івана, што ён вінаваты.
3. з інф. Мець намер, збірацца што‑н. рабіць. Хоць у маткі і жылося .. [Аўгінні] нялёгка, але варочацца да Васіля яна не думала. Колас. [Страмілін:] Я думаю паставіць даклад галоўнага інжынера на парткоме. Крапіва.
4. аб кім-чым, пра каго-што. Клапаціцца, турбавацца. Думаць аб бацьках. □ [Людзі] найбольш думалі пра дзённы свой заработак. Чорны.
•••
А што ты думаеш! гл. ты.
Забыць (і) думаць гл. забыць.
І думаць няма чаго — пра поўную немагчымасць зрабіць што‑н.
І не думай (нават) — пра катэгарычную забарону рабіць што‑н.
Трэба думаць гл. трэба.
Я думаю гл. я.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мазгава́ць, -гу́ю, -гу́еш, -гу́е; -гу́й; незак. (разм.).
Думаць, меркаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
размышля́ть несов.
1. ду́маць, меркава́ць;
2. (обдумывать) ду́маць, разду́мваць; (рассуждать) разважа́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́чага², у знач. безас. вык., з інф.
Не трэба, няма патрэбы, няма сэнсу.
Н. заўчасна пра гэта думаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адду́маць
‘скончыць думаць (я сваё аддумаў); перадумаць’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
адду́маю |
адду́маем |
| 2-я ас. |
адду́маеш |
адду́маеце |
| 3-я ас. |
адду́мае |
адду́маюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
адду́маў |
адду́малі |
| ж. |
адду́мала |
| н. |
адду́мала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
адду́май |
адду́майце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
адду́маўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ду́ма¹, -ы, мн. -ы, дум, ж.
1. Роздум, разважанне.
Думу думаць.
2. Жанр украінскай гістарычнай народнай песні.
Казацкія думы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разду́мваць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. гл. раздумаць.
2. Думаць, вагаючыся; доўга не магчы прыняць рашэнне.
Хопіць р., згаджайся!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)