глузд, -у, мн. -ы́, -о́ў, м. (разм.).

Розум, развага; мазгі.

Варочаць глуздамі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

глу́зд

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. глу́зд глузды́
Р. глу́зду глуздо́ў
Д. глу́зду глузда́м
В. глу́зд глузды́
Т. глу́здам глузда́мі
М. глу́здзе глузда́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

глузд (род. глу́зду) м., чаще мн. прост. ум, рассу́док; мозг;

◊ з’е́хаць з ~ду — рехну́ться, спя́тить;

глузды́ адбі́ць — мозги́ отби́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

глузд, ‑у, м.

Разм. Розум, развага. Паварушыць глуздамі. □ — О, гэты хлопец з глуздом. .. Паслухаем, што далей скажа... Пестрак.

•••

З глузду з’ехаць гл. з’ехаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

глузд м разм Verstánd m -(e)s; Vernúnft f -;

◊ з’е́хаць з глузду разм überschnáppen vi (s), verrückt wérden;

ён з’е́хаў з глузду er ist verrückt, er ist nicht ganz bei Trost

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Глузд ’розум, развага’ (БРС). Рус. глузд, укр. глузд. Слова, якое вядома толькі ва ўсх.-слав. мовах (агляд матэрыялу гл. у Трубачова, Эт. сл., 6, 155–156). Архаічнасць структуры слова (можна меркаваць, што тут маем вынік першапачатковай экспрэсіўнай гемінацыі: *glud‑d‑ > *gluzd‑; гл. у Трубачова, там жа), нягледзячы на тое, што даная лексема зафіксавана на абмежаванай тэрыторыі, дазваляе аднесці яе да ліку праславянскіх. Суадносіцца з лексемамі *gluda, *gluta (так ужо ў Бернекера, 1, 309). Параўн. яшчэ глузды́ ў Касп.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Праглу́здацца, прыглу́здацца ’трохі апамятацца ад перажытых моцных узрушэнняў’ (Мядзв., ТС). Да глузд.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Аглу́зжацца ’знепрытомнець’ (Нас.), аглуздацца ’апрытомнець, прыйсці ў сябе’ (КТС), аглуздзелы (КТС) да глузд (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пераглуздзя́чыванне (піріглузьдзя́чывыньня) ’пустыя размовы’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і ⁺глуздзячыць, якое з глуздзі́ць ’глупствам набіваць галаву, турбаваць пустымі размовамі’, глуздзе́нь ’пустамалот’ (Нас.) < глузд (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тарчо́к 1 ’вясенні хвошч, таўкачык, Equisetum L.’ (круп., Сл. ПЗБ). Да тарча́ць, торч (гл.), параўн. іншыя назвы расліны стаўбуно́чык (маст., Расл. св.), стырч (лельч., Расл. св.), а таксама славен. tr̂ček ’пень, сцябло’.

Тарчо́к 2 ’смаржок звычайны’ (полац., круп., ЛА, 1; асіп., Сл. ПЗБ), ’вужовік, Amanitopsis fulva W. G. Smith’ (круп., Серж.-Яшк.), ’глузд веснавы, Gyromitra esculenta (Fr.) Fr.’ (полац., там жа). Параўн. укр. торчо́к, торчо́к ’смарчок, Helvella esculenta Pers.’. Матывацыя, як і ў папярэдняга слова, параўн. іншую назву старчо́к (акц., Сярж.–Яшк.), гл. старчак.

Тарчо́к 3 ’мядзведка (насякомае)’ (докш., Янк. Мат.). Гл. турчок ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)