Пана́трыць ’узяць за правіла рабіць што-н. дрэннае (пра чалавека, жывёлу)’ (Янк.), ’прызвычаіцца’ (Сцяшк. Сл.). Няясна. У якасці параўнаўчага матэрыялу можна прывесці толькі польск.дыял.ponatrzać ’паўтараць у гневе адно і тое ж’. Прымаючы пад увагу семантыку чэш.dotěrný ’надакучлівы, назойлівы’, якое з’яўляецца вытворным ад terti (церці) (Махэк₂, 658 і наст.), відаць, бел. і польск.словы магчыма звязаць з гэтым коранем.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пы́чка ’дзюба’ (Ян.), ’мордачка, мыса’ (слонім., Сл. ПЗБ), пычэк ’біч у цэпа’ (ДАБМ, камент., 828), параўн. укр.пітка ’мордачка’, рус.пычки ’бранно о глазах человека’, пычка ’penis’, польск.py(t)ka ’кароткі жорсткі хвост каня; penis’. Паводле Махэка₂ (502), апошнія словы з’яўляюцца трансфармацыямі пад уплывам табу першаснага *pysk (гл. пысай), якое мела зыходнае значэнне, блізкае да ст.-інд.puččha‑ ’хвост, канец’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разбро́іць ’падоўжыць воз’ (КЭС). Верагодны роднаснае да збруя, укр.збру́я ’збруя, вупраж’, рус.сбру́я, якія лічацца запазычаннямі з польск.zbroja ’зброя, рыштунак’ (Фасмер, 3, 568; ЕСУМ, 2, 248). На карысць гэтага сведчыць балг.збройа ’прылады для вупражы або пры яздзе на кані’. Рускае і ўкраінскае словы звязваюць з серб.бро̑ј, харв.brȏj ’лічба, колькасць’ (пра яго этымалогію гл. Бернекер, 1, 87).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́піць ’заўзята, з захапленнем граць, скакаць’ (Сцяшк. МГ). Ад рыпаць2 (гл.). Чаргаванне ы : э, магчыма, пад уплывам польск.rzępolić ’кепска граць на скрыпцы’, rzępak ’музыка’, rzępolą ’той, хто кепска грае на скрыпцы’. Польскія словыБрукнер звязвае з rząp ’хвасцец, зад’ (Брукнер, 474), што неверагодна. Можна таксама дапусціць уплыў назвы народнага танца Рэпка > рэпіць ’скакаць або граць Рэпку’ > ’граць, скакаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Слакі́та, слокі́та ‘непагадзь, слота’ (івац., Нар. сл.). Відавочна, аднакарэннае з рус.сля́коть, асабліва параўн. рус.дыял.сляки́ша ‘слота’, ‑о‑, магчыма, пад уплывам слота (гл.). Мае паралелі ў серб.-харв.сле̏ка ‘марскі праліў’, польск.śląkwa ‘дажджлівае надвор’е, снег уперамешку з дажджом’, śląknąć ‘прамакаць’; слав.словы параўноўваюць з літ.sliñkti, slenkù ‘паўзці, выгінацца’, slankė ‘сыпучы пясок’, slinké, ‑éju ‘спаўзаць’ (гл. Фасмер, 3, 682).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сюго́-о-о-о! ’гэтак пастух заве статак у лесе’, сюго́каць ’моцна крычаць у лесе’ (Варл.). Выклічнік, першую частку якога можна суаднесці з сю-сю-сю ’падзыўныя словы для кароў’ (гл.), другую — з узмацняльнай часціцай ‑га, параўн. выклічнік цю‑га! (гл.). Параўн. рус.дыял.сыга, сыго для адгону рагатай жывёлы, якое Германовіч (Междом., 68) звязвае з назвамі быка, каровы, вала ў цюрк.сыгыр.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заме́рці, ‑мру, ‑мрэш, ‑мрэ; ‑мром, ‑мраце; пр. замёр, ‑мерла і ‑мёрла; зак.
1. Стаць нерухомым, перастаць рухацца. Камандзіры замерлі па камандзе «смірна», прыклалі рукі да пілотак.Якімовіч.Маятнік, хістануўшыся раз-другі, бліснуў і замёр зноў.Карпаў.// Сцішыцца, стаіцца. Мікола з Таняй схаваліся ў яме і замерлі.Новікаў.// Страціць на момант здольнасць рухацца, акамянець пад уплывам якога‑н. моцнага пачуцця. Замерці ад жаху. Замерці ад захаплення. □ Памятаю я, што ад гэтага жудаснага крыку я адразу ж замёр і ўсё маё цела раптам пахаладзела.Нікановіч.// Сціснуцца на момант, быццам спыніцца (пра сэрца), перарвацца (пра дыханне). Ад нечаканасці замерла сэрца, перахапіла дух.Гамолка.
2.перан. Спыніцца, перастаць дзейнічаць; заглухнуць. К восені 1915 г. прамысловае жыццё ў Мінску і іншых гарадах амаль поўнасцю замерла.«Весці».// Заціхнуць, замоўкнуць (пра гукі). Стук капытоў замёр у далечыні. □ Зноў замерлі ў небе маторы, быццам самалёт увайшоў у піке.Асіпенка.
3.(звычайнаўспалучэннісасловамі: «на вуснах», «на губах», «на языку» і пад.). Застацца нявыказаным (пра словы, гукі). Чаму замерлі словы на губах, Як заміраюць кроплі на лістах?Лось.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упіса́цьсов.
1.в разн. знач. вписа́ть, внести́;
у. у спіс — вписа́ть (внести́) в спи́сок;
у. прапу́шчаныя сло́вы — вписа́ть пропу́щенные слова́;
у. акру́жнасць — вписа́ть окру́жность;
2. уписа́ть, вмести́ть;
у. пісьмо́ на адно́й старо́нцы — уписа́ть (вмести́ть) письмо́ на одно́й страни́це;
3.разг. (съесть) уписа́ть;
у. бу́лку — уписа́ть бу́лку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пакры́ць, -ры́ю, -ры́еш, -ры́е; -ры́ты; зак.
1.гл. крыць.
2.каго-што. Пакласці, накласці зверху на каго-, што-н.
П. сцены слоем фарбы.
3.каго-што. Запоўніць, усеяць чым-н. на паверхні.
Хмары пакрылі неба.
Цела пакрыта высыпкай.
4.што. Пра гукі: заглушыць, зрабіць нячутным.
Гром апладысментаў пакрыў апошнія словы прамоўцы.
5.што. Кампенсаваць, замяніць чым-н.
П. растрату.
П. выдаткі.
6.каго-што. Дапамагчы ўтаіць, схаваць, не выдаўшы чый-н. учынак.
П. чыю-н. віну.
7.што. Пераадолець перамяшчэннем.
Лыжнік пакрыў двухкіламетровую дыстанцыю за 10 хвілін.
8.што. У картачнай гульні: паклаўшы вышэйшую карту, вывесці з гульні карту партнёра.
П. валета дамай.
9.каго. Апладніць (пра жывёл; спец.).
|| незак.пакрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз.пакрыццё, -я́, н. (да 2, 3, 5—9 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
dart
[dɑ:rt]1.
n.
1) дзі́дка, дро́цік -а m.
2) рапто́ўны імклі́вы рух
3) джа́ла n.
4) вы́тачка f. (у суке́нцы)
5) во́стры по́зірк, сло́вы
2.
v.
1) імча́цца (страло́ю), шмыгану́ць, шмы́гнуць
2) кіда́ць стрэ́лы (дзі́ды)
3) рабі́ць вы́тачкі
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)