Verbum

Аста́нкі ’прах’ (БРС), ’памінкі па нябожчыку’ (Бяльк.). Рус., укр. останки ’прах’, ст.-слав. останъкъ ’астатак’, балг., макед. останка (звычайна ў множным ліку) ’астатак; прах’; серб.-харв. о̀станак, славен. ostânek ’астатак’, ст.-рус. останъкъ ’астатак, спадчына’. Геаграфія і семантыка сведчаць пра магчымасць пашырэння пад стараславянскім уплывам (КЭСРЯ, 315); менш верагодна паралельнае паўднёва-ўсходнеславянскае ўтварэнне. Утворана ад дзеепрыметніка *останъ (КЭСРЯ), які да остати (гл. астацца). Адсюль жа і астанне ’астатак’ (Яруш.).

Астожжа ’месца, дзе быў стог’ (Бяльк.), рус. остожье ’лужок прыкладна на стог сена, пляцень вакол стага, падсцілка пад стог’, серб.-харв. о̀стожје шост, што служыць асновай для стага, стог’. Сюды ж, відаць, астэжа ’падмосткі пад стог’ (стол., ДАБМ, 878). Утворана, відаць, з цыркумфіксам о‑ — ‑ije ад слова стог. Звычайна, словы з о‑ мелі значэнне наваколля, таму не выключана, што першаснае значэнне іменна: ’нейкая загарадка вакол (магчыма, будучага) стага’. Гл. стог.

Блю́ваць, таксама блява́ць. Ст.-рус. бльвати, рус.-ц.-слав. бльвати, блювати, рус. блева́ть, укр. блюва́ти, польск. bluć, чэш. blíti, балг. блю́вам, серб.-харв. бљу̀вати і г. д. Прасл. blьvati blʼui̯ǫ. І.‑е. *bhleu̯‑ ’выдаваць гукі пры выцяканні нейкай вадкасці, цячы, раўці’. Параўн. літ. bliáti ’рыкаць, бляяць’, грэч. φλύω ’цяку цераз край; б’ю крыніцай’, ’балбачу’. Бернекер, 64; Траўтман, 35; Праабражэнскі, 1, 28; Фасмер, 1, 173; Махэк₂, 57 (там і меркаванні адносна марфалогіі).

Браха́ць ’гаварыць няпраўду; гаўкаць’. Ст.-рус., ст.-слав. брехати ’гаўкаць’, рус. бреха́ть, укр. бреха́ти, польск. brzechać ’тс’, славац. brechať ’тс’, балг. брехам ’сапці; рассмяяцца’, серб.-харв. брѐхати, ’сапці, кашляць’ і г. д. Слав. brechati (можа, гукапераймальнае). Лічаць роднасным з лат. brèkt ’крычаць, плакаць’, ст.-в.-ням. braht ’шум’, англ. (to) bark ’гаўкаць’ і г. д. Бернекер, 83–84; Праабражэнскі, 1, 45; Фасмер, 1, 213; БЕР, 1, 78; Махэк₂, 66.

Бярэ́ма, бярэ́мя. Рус. бере́мя, ст.-слав. брѣмѧ, польск. brzemię, чэш. břímě, балг. бре́ме, серб.-харв. бре̏ме і г. д. Прасл. *ber‑mę ’бярэмя’. Адносіцца да дзеяслова *bьrati *berǫ ў яго старажытным значэнні ’несці’ (гл. браць). Траўтман, 31; Мейе, RS, 2, 62; Слаўскі, 1, 46; Фасмер, 1, 155. Гл. яшчэ Порцыг, IF, 42, 221 і наст.; Ісачанка, Зб. Гаўранку, 1, 114–130 (асабліва 121–122); Матл, там жа, 131–151.

Вавёрка (БРС). Рус. веверица, укр. вівериця, польск. wiewiórka, в.-луж. wjewjerca, wjewjerčka, чэш. veverka, veveřice, славац. veverica, балг. ве́верица, ве́рверица, серб.-харв. вје̏верица, славен. véverica, макед. веверица, верверица. Прасл. экспрэсіўнае падваенне *ve(r)ver‑, якое звязваецца з і.-е. *u̯er‑ ’выгінацца’. І.‑е. паралелі: літ. voverė̃ ’тс’, лат. vãvere, ст.-прус. weware, перс. varvarah (Фасмер, 1, 282; Рудніцкі, 1, 382–383; БЕР, 1, 125; Скок, 3, 603–604; Брукнер, 619).

Ваг ₁ ’рычаг для падняцця цяжару’ (Клім.), вага ’ўмацаваная на сасе перакладзіна, якая служыць для даставання вады са студні’ (Юрч.); ’палка для ўскладання рознага цяжкага грузу на воз’ (Інстр. I); ’рычаг для падымання бярвення’ (Інстр. II). Да вага (гл.). Серб.-харв. ва̑г ’рычаг’ дазваляе меркаваць, што гэта значэнне з’яўляецца праславянскім.

Ваг ₂ ’від павіннасці пражай у час прыгону’ (Шатал.). Да вага. Форма м. р. можа быць вытлумачана ўплывам рус. вес.

Валачы́ ’цягнуць, несці’ (КТС), валакці ’тс’ (Бяльк.). Рус. волочить, укр. волочь, волочити, польск. włóczyć, в.-луж. włočič, н.-луж. włocyś, чэш. vláčiti, славац. vláčiť, балг. вла́ча, макед. влачи, серб.-харв. вла́чити, славен. vláčiti з тымі ж значэннямі. Прасл. *volčiti. І.‑е. паралелі: літ. velkù, vil̃kti ’цягнуць’, грэч. ἕλκω ’цягну’ (Праабражэнскі, 1, 93; Фасмер, 1, 345; Шанскі, 1, В, 152; Рудніцкі, 1, 468; Брукнер, 627; БЕР, 1, 164; Махэк₂, 693–694).

Валлё (БРС, Янк. I, Яруш., Грыг.), валлё, валюшко ’зоб у курэй’ (Мядзв.), валяк ’тс’ (БРС, Бір. Дзярж., Выг. дыс., Інстр. II), валюшка ’тс’ (КСП), валляк, валлячок, валячко (КТС). Рус. воля ’тс’, укр. во́ло ’валлё, падгрудак у быка’, польск. wól, wole, чэш. vole, серб.-харв. во̏ље ’тс’. Прасл. *vole < *(s)vel‑ ’надзімаць’ супастаўляецца са ст.-в.-ням. swellan, ням. schwellen ’пухнуць’ (Махэк₂, 697). Параўн. Фасмер, 1, 348; Брукнер, 630.

Вало́даць (БРС, Арх. Бяльк.), валада́ць (Др.-Падб.). Рус. владеть (з ц.-слав.), укр. володити, польск. władać, в.-луж. włodyka ’ўладар’, чэш. vlásti, славац. vládnuť, балг. владея, макед. владее, серб.-харв. вла́дати, славен. vládati, ст.-слав. владѣти. Прасл. *volděti. І.‑е. паралелі: літ. valdýti ’валодаць, кіраваць’, лат. valdīt ’тс’, гоц. waldan ’кіраваць’, ст.-в.-ням. waltan (Фасмер, 1, 340–341; Рудніцкі, 1, 467–468; Махэк₂, 693; Скок, 3, 604–605).