rége

a

1) жва́вы, дзе́йны

2) ажыўлены (рух);

er ist noch sehr ~ ён яшчэ́ ве́льмі [на́дта] бадзёры;

in den Stráßen herrscht ~s Lében на ву́ліцах вялі́кае aжыўле́нне;

ein ~r Geist све́тлы ро́зум

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

акты́ў

(лац. activus = дзейны)

1) найбольш дзейная, ініцыятыўная частка арганізацыі, калектыву;

2) вартасць наяўнай і даўгавой маёмасці, што належыць прадпрыемству (проціл. пасіў 2);

3) перавышэнне грашовых даходаў краіны, атрыманых з-за мяжы, над яе замежнымі расходамі (проціл. пасіў 3);

4) перан. поспехі, дасягненні, перавагі каго-н.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

passable

[ˈpæsəbəl]

adj.

1) до́сыць до́бры, пасрэ́дны, магчы́мы

a passing knowledge of geography — до́сыць до́брыя ве́ды з геагра́фіі

2) прахо́дны; прае́зны (пра даро́гу); суднахо́дны (пра раку́)

3) ужыва́ны, дзе́йны

passable coin — до́брая манэ́та (цяпе́р ва ўжы́тку)

4) які́ лёгка праве́сьці

a passable bill — законапрае́кт магчы́мы для правядзе́ньня

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Страда́ць, страда́тэ ‘перажываць’ (в.-дзв., люб., кам., Сл. ПЗБ), ‘гараваць, мучыцца’ (Некр., ТС), ‘пакутаваць’ (Ян.), стражда́ць ‘пакутаваць’ (Нар. Гом.), стражда́цца ‘вандраваць, ездзіць (па свеце)’ (Сцяшк. Сл.), стра́да ‘цяжкае жыццё, мука’ (ПСл), страда́, стра́да ‘пакута’ (Ян.), стра́днік, стра́дніца ‘гаротнік, пакутнік, гаротніца, пакутніца’ (Нас., Шымк. Собр.; гом., Нар. лекс.; Растарг., Ян., ТС), стра́дочка ‘гора, мука’ (ТС), стра́дны ‘гаротны, змучаны’ (там жа). Параўн. укр. страда́ти, стражда́ти ‘цярпець, пакутаваць’, рус. страда́ть ‘тс’, стараж.-рус. страдати ‘працаваць; цярпець, пакутаваць’, страждеть ‘мучыцца’, старое польск. stradać ‘траціць, пазбаўляцца чаго-небудзь’, чэш. strádati ‘цярпець, пакутаваць’, славац. stradať ‘тс’, в.-луж. tradać ‘бедаваць’, н.-луж. tšadaś ‘тс’, серб.-харв. стра́дати ‘пакутаваць’, славен. strádati ‘тс’, балг. стра́дам ‘тс’, макед. страда ‘тс’, ст.-слав. страдати ‘пакутаваць; напружвацца, змагацца’. Прасл. *stradati ‘бедаваць’ лічыцца аддалена роднасным лац. strēnuus ‘старанны, дзейны; дужы’, грэч. στρηνής, στρηνός ‘востры, жорсткі’, што бліжэй тлумачаць старацца (гл.); выводзіцца з і.-е. strō‑ з пашырэннем ‑dh‑, звязаным з *(s)ter‑ ‘быць нерухомым, аслупянелым’. Гл. Фасмер, 3, 770; ЕСУМ, 5, 431; Новое в рус. этим., 220. У сувязі з шырокім распаўсюджаннем у народнай мове малаверагодна новае запазычанне з рускай мовы (так Сл. ПЗБ, 4, 593).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

АКТЫ́ЎНАСЦЬ (ад лац. activus дзейсны, дзейны) у псіхалогіі, уласцівасць псіхікі быць не толькі актам, але і крыніцай паводзін. Праяўляецца ў сувязі з дзейнасцю як дынамічная ўмова яе ўзнікнення, рэалізацыі і відазмянення. Паняццем «актыўнасць» падкрэсліваецца не рэактыўная, а актыўная сутнасць псіхічнага, якая найлепш праяўляецца праз свабоду волі і жадання. Актыўнасць можа быць вонкавая (праяўляецца праз рухі цела і маторыку) або ўнутраная (існуе ў плыні псіхічнага). У ёй вылучаюць паводзіны і дзейнасць. Дзейнасць адрозніваецца ад паводзін тым, што выклікаецца свядома пастаўленымі мэтамі, якія дасягаюцца пры дапамозе прылад працы. Тэрмін «актыўнасць» выкарыстоўваецца псіхолагамі і ў вузкім сэнсе: актыўнасць асобы — магчымасць чалавека быць суб’ектам міжасабовых зносін, дзейнасці і самарэалізацыі; актыўнасць надсітуацыйная звязана з перавышэннем зададзеных мэт дзейнасці, а звышнарматыўная актыўнасць — з перавышэннем звычайных нормаў дзейнасці; актыўнасць пошукавая — перабор розных варыянтаў сітуацыі дзеяння. Тэрмінам «актыўнасць» называюць таксама аспект тэмпераменту, які характарызуецца хуткасцю, тэмпам, энергіяй, магчымасцю пераадольваць цяжкасці.

Літ.:

Хекхаузен Х. Мотивация и деятельность: Пер. с нем. М., 1986. [Т.]1. С. 12—14, 54—55, 70—93, 152—160, 215, 216;

Общая психология. 2 изд. М., 1986. С. 205—215, 415.

Т.У.Васілец.

т. 1, с. 213

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Пра́вы ’супрацьлеглы леваму; справядлівы, праўдзівы; невінаваты, маючы рацыю’ (ТСБМ, Ласт.), ’роўны’ (пін., Сл. ПЗБ), пра́ву ’прамы’ (ТС), ст.-бел. правы ’правы, неілжывы, невінаваты’ (Стан.), укр. пра́вий ’тс’, рус. пра́вый ’тс’, польск. prawy ’тс’, чэш., славац. pravý, в.-луж. prawy, н.-луж. pšawy ’тс’, славен. pravi ’правы, прамы; правільны’, серб.-харв. пра̏в, prȃvi ’прамы; невінаваты; правільны’, балг., макед. прав ’прамы, справядлівы, сапраўдны’, ст.-слав. правъ ’прамы; правільны, справядлівы’. Прасл. *pravъ(jь) звязваюць з *pьrvъ (гл. першы) і значэннем ’які стаіць наперадзе, першы’, корань той жа, што і ў *per (гл. перад) (Бязлай, 3, 105; Сной₂, 559); іншыя збліжэнні: лац. probus ’добры, сумленны, прыстойны’ (< *prō‑, гл. пра-), ст.-інд. prabhúh̥ ’выдатны; хто перавышае іншых’, ст.-англ. fram ’моцны, дзейны, смелы’, ст.-ісл. ’той, што стаіць наперадзе; хто імкнецца наперад’ (гл. Фасмер, 3, 352; ЕСУМ, 4, 551; БЕР, 5, 581). Паводле Мартынава (Балто-слав.-итал. изогл., 15–16; Язык, 61–62), роднаснае лац. pravus ’крывы, разбэшчаны, злавесны’, змяніўшаму значэнне ’прамы, спрыяльны’ на супрацьлеглае ў выніку семантычнай перабудовы. Першаснае значэнне ’прамы, просты’ лепш захавалася ў паўднёваславянскім арэале, аднак вядома і на іншых тэрыторыях, параўн. пра́ва ’прама’ (калінк., З нар. сл.). Згодна з Німчуком (Давньорус., 46), пераход ’прамы’ > ’правы’ звязаны са становішчам рук пры паказванні (“една випрямлена — prava, друга ненапружена — lěva”).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пра́ктыка

(лац. practica, ад гр. praktikos = дзейны, актыўны)

1) дзейнасць людзей, якая накіравана на пераўтварэнне матэрыяльнага свету;

2) жыццё, рэчаіснасць як галіна праверкі вывадаў тэорыі;

3) замацаванне тэарэтычных ведаў на вытворчасці (напр. педагагічная п. студэнтаў);

4) набыты вопыт у якой-н. галіне дзейнасці (напр. п. выхавання дзяцей);

5) дзейнасць урача або юрыста (напр. адвакат са шматгадовай практыкай).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

tätig

дзе́йны, актыўны

~ sein als — працава́ць у я́касці, працава́ць (кім-н.)

éinen ~en Ánteil an etw. (D) néhmen* — прыма́ць актыўны ўдзе́л у чым-н.

in (D) dáuernd ~ sein — працава́ць пастая́нна ў (чым-н.)

er ist als Dólmetscher ~ — ён працу́е перакла́дчыкам

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

акты́ў

(лац. activus = дзейны)

1) найбольш дзейная, энергічная частка калектыву, арганізацыі, 2) частка бухгалтарскага балансу, якая ўключае матэрыяльныя каштоўнасці, грашовыя сродкі і даўгавыя патрабаванні прадпрыемства (проціл. пасіў 2);

3) перавышэнне грашовых даходаў краіны над яе замежнымі расходамі (проціл. пасіў 3);

4) усё, што мае грашовую вартасць і з’яўляецца ўласнасцю фірмы або асобы;

5) перан. поспехі, дасягненні, перавагі чые-н.;

6) лінгв. незалежны стан.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

busy

[ˈbɪzi]

1.

adj. -sier, -siest

1) працо́ўны, дзе́йны, заня́ты

a busy person — чалаве́к, заня́ты пра́цай

a busy day — заня́ты дзень

a busy street — заня́тая шу́мная ву́ліца зь вялі́кім ру́хам

2) (пра тэлефо́н) заня́ты

3) які́ суе́ нос не ў сваё

busy body — мітусьлі́вы

4) informal крыклі́вы, страка́ты

a busy wallpaper — крыклі́выя шпале́ры

2.

v.t. busied, busying

даць рабо́ту, заня́так

3.

v.i.

займа́цца, быць заня́тым

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)