БАБРУ́ЙСК,
горад
Паселішча чалавека на месцы горада існавала ўжо ў канцы 3-га — 2-м
Паводле інвентара 1638, Бабруйск меў плошчу 6,75
Першыя звесткі пра
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Verbum
анлайнавы слоўнікБЯЛКІ́,
пратэіны, прыродныя высокамалекулярныя
Агульны
Літ.:
Бохински Р. Современные воззрения в биохимии:
Ленинджер А. Основы биохимии:
Гершкович А.А. От структуры к синтезу белка. Киев, 1989;
Овчинников Ю.А. Химия жизни: Избр.
У.М.Рашэтнікаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
фо́рма, ‑ы,
1. Знешні контур, вонкавы выгляд, знешняе аблічча прадмета.
2. Від, тып, спосаб арганізацыі чаго‑н.; структура чаго‑н., абумоўленыя пэўным зместам.
3. Катэгорыя філасофіі — спосаб існавання, унутраная арганізацыя зместу.
4. Спосаб ажыццяўлення, праяўлення якога‑н. дзеяння.
5. Пэўная сістэма мастацкіх сродкаў як спосаб выяўлення зместу твораў мастацтва.
6. Прыстасаванне для надання чаму‑н. пэўных контураў, пэўнага знешняга выгляду; шаблон.
7. У паліграфіі — друкарскі набор, заключаны ў раму, а таксама паверхня з рэльефным адбіткам, прызначаная для друкавання.
8. Строга ўстаноўлены парадак у чым‑н.
9. Знешні выгляд, знешні бок чаго‑н., якія не выяўляюць сутнасці справы і нават супярэчаць унутранаму зместу.
10. Адзінае па колеру, крою і другіх прыметах адзенне для асоб пэўных катэгорый.
11.
12. У лінгвістыцы — сродак выражэння граматычных катэгорый, узаемаадносін слоў у сказах.
13.
14. У алгебры — аднародны мнагачлен ад некалькіх пераменных.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і 1,
1. Дзесятая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук пярэдняга рада верхняга пад’ёму.
•••
і 2,
I.
1. Ужываецца для злучэння аднародных членаў сказа і цэлых сказаў з аднароднымі паведамленнямі.
2. Злучае сказы, звязаныя адносінамі адначасовасці або паслядоўнасці падзей.
3. Злучае сказы, звязаныя: а) прычынна-выніковай залежнасцю.
4. Злучае сказы і члены сказа з супраціўнымі паведамленнямі.
II.
Злучае асобныя члены пералічэння, прычым можа стаяць перад кожным членам рада, у тым ліку і перад першым.
III.
1. Далучае сказы і асобныя члены сказа, якія дапаўняюць і развіваюць выказаную думку.
2. У спалучэнні з папярэдняй паўзай паказвае на раптоўнасць, нечаканасць новага дзеяння.
3. Ужываецца ў пачатку некалькіх сказаў пры абмалёўцы паслядоўнага развіцця і змены падзей.
IV.
У пачатку пытальных і клічных сказаў ужываецца для ўзмацнення выразнасці выказвання.
V.
Ужываецца ў значэнні, блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
VI.
Падкрэслівае ўнутраную сувязь з’яў, падзей; ставіцца перад выказнікам, набывае значэнне слоў: тады, то, так што.
•••
і 3,
1. Ужываецца для ўзмацнення сэнсу таго слова, перад якім стаіць.
2. Вылучае, падкрэслівае наступнае слова; па значэнню адпавядае часціцы «нават».
3. Адпавядае па значэнню часціцы «таксама».
•••
і 4,
1. Выражае высокую ступень якога‑н. пачуцця.
2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
глядзе́ць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць;
1. Накіроўваць позірк куды‑н., звычайна, каб убачыць, разгледзець каго‑, што‑н.
2.
3.
4.
5. Віднецца, паказвацца адкуль‑н.
6.
7.
8.
9.
10.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры,
Спалучэнне з прыназоўнікам «пры» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца для ўказання на непасрэдную блізкасць ад якога‑н. месца.
2. Ужываецца для ўказання на прадмет, установу ці арганізацыю, якія ўключаюць у свой склад што‑н. дапаможнае, падсобнае.
3. Ужываецца для ўказання на месца, установу і пад., дзе хто‑н. займае якое‑н. службовае становішча або дзе што‑н. адбываецца.
Часавыя адносіны
4. Ужываецца для ўказання на падзею ці з’яву, у момант якой адбываецца што‑н.
5. Ужываецца для ўказання на эпоху, перыяд, час, на працягу якіх што‑н. адбываецца, здзяйсняецца.
Аб’ектныя адносіны
6. Ужываецца для ўказання на прадмет, які знаходзіцца ў наяўнасці, які ёсць у каго‑н.
7.
8. Ужываецца для ўказання на асобу, у якой хто‑н. знаходзіцца, жыве.
Акалічнасныя адносіны
9. Ужываецца для ўказання на якую‑н. з’яву, акалічнасць, якія суправаджаюць што‑н.
10. Ужываецца для ўказання на асобу ці калектыў, у прысутнасці якіх што‑н. адбываецца.
11. Ужываецца для ўказання на стан, у якім хто‑, што‑н. знаходзіцца.
Прычынныя адносіны
12. Ужываецца для ўказання на прычыну, падставу чаго‑н.
13. Ужываецца для ўказання на наяўнасць якіх‑н. уласцівасцей, якасцей і пад., якія выклікаюць што‑н., з’яўляюцца прычынай чаго‑н. або падставай для чаго‑н.
Умоўныя адносіны
14. Ужываецца для ўказання на падзею, факт або абставіны, якія з’яўляюцца ўмовай для ажыццяўлення чаго‑н.
Уступальныя адносіны
15. Ужываецца для ўказання на прадмет або абставіны, нягледзячы на якія што‑н. існуе, адбываецца.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае колер сажы, вугалю, самы цёмны з усіх колераў;
2. Цёмны, больш цёмны, чым звычайна.
3.
4. Некваліфікаваны, які не патрабуе пэўных ведаў і навыкаў, звычайна фізічна цяжкі і брудны (пра чарнавую работу і пад.).
5. Не галоўны, не цэнтральны, не парадны, які выкарыстоўваецца для штодзённых патрэб (пра дзверы, ход, уваход і пад.).
6.
7.
8.
9.
10. Які ў дарэвалюцыйныя часы адносіўся да ніжэйшых слаёў грамадства, да простага народа.
11.
12. Паводле забабонных уяўленняў — чарадзейны, звязаны з нячыстай сілай.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Валіцца, ляцець зверху ўніз пад уздзеяннем сілы цяжару.
2. Валіцца на зямлю, трацячы апору, раўнавагу.
3.
4.
5. Класціся на каго‑, што‑н., пакрываць сабою каго‑, што‑н. (пра святло, цень).
6. Прыходзіцца на якое‑н. месца (аб націску ў слове).
7.
8.
9.
10. Гінуць, паміраць (аб людзях).
11.
12.
13.
14.
15.
•••
пада́ць, ‑да́м, ‑дасі́, ‑да́сць; ‑дадзі́м, ‑дасце́, ‑даду́ць;
1. Даць, падносячы, аказваючы паслугу.
2. і
3.
4. Даставіць на патрэбнае месца для пасадкі або пагрузкі.
5. і
6.
7.
8. З многімі назоўнікамі ўтварае спалучэнні са значэннем таго ці іншага дзеяння ў залежнасці ад сэнсу назоўніка.
9. і
10. і
11. Паказаць, вывесці (у мастацтве, літаратуры).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ад,
Спалучэнне з прыназоўнікам «ад» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца пры абазначэнні месца, прадмета, ад якіх пачынаецца рух, перамяшчэнне каго‑, чаго‑н.; прыназоўнік «ад» у такім знач. процілеглы прыназоўнікам «да» і «к».
2. Ужываецца пры абазначэнні месца, якое з’яўляецца зыходным пунктам пры вызначэнні месцазнаходжання чаго‑н.
3. Ужываецца ў значэнні прыназоўнікаў «каля», «збоку», «непадалёку», пры абазначэнні прадмета, на мяжы з якім адбываецца дзеянне.
Часавыя адносіны
4. У спалучэнні з назоўнікам, які мае часавае значэнне, паказвае на момант, з якога пачынаецца якое‑н. дзеянне, стан і пад.
5. Пры паўтарэнні назоўніка з часавым значэннем утварае прыслоўныя спалучэнні, якія ўказваюць на характар працякання дзеяння — перыядычнасць, паслядоўнасць, нарастанне інтэнсіўнасці яго і пад.
6. Ужываецца пры абазначэнні прыкметы прадмета паводле часу яго ўзнікнення.
Аб’ектныя адносіны
7. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, ад якіх выходзіць што‑н.
8. Ужываецца пры назве прадмета, ад якога аддзяляецца што‑н.
9. Ужываецца пры назвах прадметаў, з’яў і пад., ад якіх пазбаўляюцца, якія ліквідуюцца дзеяннем, выражаным кіруючым словам.
10. Ужываецца пры абазначэнні з’явы, стану, супраць і для папярэджання якіх выкарыстоўваецца што‑н.
11. Ужываецца пры абазначэнні грамадскага асяроддзя, арганізацыі, ад імя якіх дзейнічае, выступае хто‑н.
12. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, з якімі супастаўляюцца другія, падобныя да іх.
Адносіны параўнання
13.
Азначальныя адносіны
14. Ужываецца пры вызначэнні цэлага, асобнай часткай якога з’яўляецца прадмет, названы кіруючым назоўнікам.
15. У спалучэнні з лічэбнікам і прыназоўнікам «да» і другім лічэбнікам ужываецца пры вызначэнні велічыні, узросту, вагі, якія абмяжоўваюць што‑н.
Адносіны прыналежнасці
16. Ужываецца пры вызначэнні сферы дзейнасці асобы, названай кіруючым назоўнікам.
Прычынныя адносіны
17. У спалучэнні з назоўнікамі, якія вырашаюць пачуцці, перажыванні, фізічныя адчуванні, ужываецца пры абазначэнні прычыны якога‑н. дзеяння або стану.
18. Ужываецца пры выражэнні падставы, матывіроўкі дзеяння або стану, названага кіруючым словам.
Адносіны спосабу дзеяння
19. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні спосабу працякання дзеяння.
20. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні ўзаемадзеяння асоб або прадметаў.
21. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні прадмета, з якім проціпастаўляецца другі прадмет.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ста́віць, стаўлю, ставіш, ставіць;
1. Прымушаць або памагаць каму‑н. устаць, заняць дзе‑н. месца стоячы.
2. Размяшчаць, умацоўваць што‑н. вертыкальна.
3. Прызначаць на якую‑н. работу, прапаноўваць рабіць што‑н.
4. Размяшчаць на якой‑н. пазіцыі (для абароны, нагляду і пад.).
5.
6.
7. Устанаўліваць што‑н. для абслугі, для якога‑н. дзеяння.
8. Расстаўляць па пэўнае месца, у пэўным парадку.
9. Размяшчаць якім‑н. чынам, надаваць чаму‑н. патрэбную, пэўную позу.
10. Рабіць метку, знак і пад. на паверхні чаго‑н.
11. Арганізоўваць, наладжваць.
12. Будаваць, майстраваць.
13. Ажыццяўляць пастаноўку на сцэне.
14. і
15. Вучыць правільнаму валоданню (голасам, дыханнем і пад.).
16. Высоўваць, выстаўляць, прапаноўваць (для разгляду, выканання і пад.).
17. У спалучэнні з некаторымі назоўнікамі абазначае: лічыць чым‑н., разглядаць як‑н. што‑н.
18. Нарыхтоўваць, складаючы якім‑н. чынам.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)