кла́сціся, кладу́ся, кладзе́шся, кладзе́цца; кладзёмся, кладзяце́ся, кладу́цца; кла́ўся, кла́лася; кладзі́ся; незак.
1. Прымаць ляжачае становішча.
К. на ложак.
2. Укладвацца, размяшчацца для сну, адпачынку.
К. адпачыць.
3. Адпраўляцца на лячэнне.
К. ў шпіталь.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакрываць, засцілаць сабою што-н., распаўсюджваючыся па паверхні.
Туман клаўся ў нізіне.
Снег кладзецца на палі.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Браць які-н. напрамак (пра самалёт, карабель).
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Добра падавацца кладцы.
Цэгла добра кладзецца ў сцяну.
7. перан. Свабодна, лёгка выкладацца, выказвацца (пра думкі, словы і пад.).
Фразы лёгка кладуцца на паперу.
8. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., на каго-што. Станавіцца чыім-н. доўгам, абавязкам, заняткам і пад.
Цяпер усе клопаты па гаспадарцы кладуцца на матчыны плечы.
|| зак. пакла́сціся, 1 і 2 ас. не ўжыв., -кладзе́цца (да 1—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Планіда ’лёс, вышэйшае прадвызначэнне’ (чач., Мат. Гом.; Бяльк.; Растарг.), ст.-бел. планита (XVI ст.). З планета (гл.) у выніку мены е > и ў запазычаных словах пад уплывам народнай этымалогіі (Карскі, 1, 188). Паводле Німчука (Давньорус., 20), и (i) адлюстроўвае грэка-візантыйскае вымаўленне πλανήτης ’планета’; азванчэнне τ у міжвакальным становішчы. Тое ж рус. плани́да ’лёс’, ’планета’, ’камета’, ’моцны вецер, дождж, гром’, якія узніклі ў выніку пераафармлення лексемы планита пад уплывам слоў накшталт Фемида. Новае значэнне ’лёс’ узнікла ў сувязі з астралагічнымі гараскопамі (КЭСРЯ, 340).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вусе́ль ’вусач’ (брагін., Шатал.). Ад вус, да словаўтварэння параўн. чубе́ль ’чубаты чалавек’, гарбе́ль ’гарбаты чалавек’ і пад., якія абазначаюць «асобу паводле адмоўнай прыкметы» (Сцяцко, Словаўтв., 244; Грам. бел. мовы, 1, 120).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляле́біць ’песціць, даглядаць’ (Бяльк.). Да ляле́яць (гл.). Зычны ‑б‑ замест ‑й, відаць, пад уплывам польск. uwielbić ’горача любіць’, ’пакланяцца’ ці бел. ⁺вяле́біць (параўн. ст.-бел. велбити, вельбити ’славіць, праслаўляць’, ’велічаць, узвялічваць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мочалка ’падліўка’ (нараўл., Мат. Гом.), ’смажанае сала’ (ТС). Да мача́нка (гл.). Націск на мо‑ і ‑л‑ пад уплывам мочала (гл.). Сюды ж мо́чэло ’смажанае сала ці што іншае для мачання’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нічко́м ’моўчкі’: Я «я ныю, сяджу нічком (люб., Сл. ПЗБ). Ад нішкам ’тс’ пад уплывам нічком, нічкам ’тварам уніз’, або ў выніку разпадабнення ‑шк‑ > ‑чк‑, параўн. таксама ўкр. нишком ’уніз тварам’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пасве́дчанне ’пацвярджэнне’ (ТСБМ, Нас.), пасвядчэ́нне ’засведчанне’ (Яруш.). Да пасве́дчыць ’сцвердзіць, засведчыць што-н.’, ’выступіць у ролі сведкі’ < све́дка (гл.) < ве́даць. Станаўленне бел. лексем адбывалася пад уплывам польск. poświadczenie, poświadczyć, świadek ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паці́хай ’ціха’ (слуц., Сл. ПЗБ). Да па‑ і ціха (гл.). Канчатак (суфікс) -w, відаць, пад уплывам прыслоўя употай. Не выключае, што гэта суфікс параўнальнай ступені прыслоўя (як пярвей/ няйначай, раней, лепей).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паўста́нак ’невялікая чыгуначная станцыя’ (ТСБМ, Касп.). З рус. полустанок, якое з полустанция ’дадатковая станцыя чыгункі без правоў сапраўднай станцыі’ і аформілася пад уплывам слова стан (а магчыма, і польск. przystanek kolejowy).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пекары́ца, пяке́рыца ’згага, пякотка’ (нараўл., Арх. ГУ; лельч., ЛА, 3), пакары́ца ’тс’ (ельск., ЛА, 3). Да пячы́ (гл.), суфікс ‑ар‑ з узмацняльным значэннем узнік, імаверна, пад уплывам лексем жарыць, скварыць, варыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)