Verbum

Весялун ’вясёлы, жыццярадасны чалавек, жартаўнік’ (глус., Янк. Мат.; КТС, БРС, Шат., Сцяшк. МГ), укр. веселу́н, рус. алан. веселу́н ’тс’. Усходнеславянскае ўтварэнне з суф. ‑унъ, якое з’яўляецца інавацыяй: на паўднёваславянскай тэрыторыі суфіксацыя іншая; параўн. славен. veselják, серб.-харв. весѐљач, vesèljak, макед. веселко, веселник, балг. веселяк, а таксама рус. весельча́к, веселко́, укр. веселю́х. Сюды ж дэмінутыўн. перан. весялунчык ’жаўрук’ (КТС, А. Кулакоўскі).

Ветрыцца ₁ ’праветрывацца, сушыцца’ (Нас.). Да ветрыць ₁ тое ж польск. wietrzyć się ’праветрывацца’; ’падпадаць пад дзеянне свежага паветра’, серб. ве̏трити се ’тс’.

Ветрыцца ₂ ’прастуджвацца, асвяжацца’ (Нас.). Да ветрыцца ₁.

Ветрыцца ₃ ’хадзіць без справы, бадзяцца, швэндацца’ (карэліц., Янк. Мат.). Да дзеяслова ветрыцца ₁, у якога павінна было быць таксама значэнне ’знаходзіцца на паветры’ → ’псавацца пад уздзеяннем ветру’ → ’быць ветраным, легкадумным, ветрагонам’.

Вечарэ́ць ’блізіцца к вечару’ (КТС, БРС, Касп.; палес., Карловіч), укр. вечеріти, вечоріти, рус. вечереть, алан. вечериться ’вечарэць’, вечерится ’цямнее, змяркае’, в.-луж. wječorić so, wječori so, славац. večeriť sa ’тс’, večerenie ’змрок’, славен. večeríti se, večeri se ’вечарэць, вечарэе’, серб.-харв. вечѐрити ’вечарэць’, макед. свечерува (се), балг. отвечери се, отвечерява се ’вечарэе’. Прасл. večer‑ěti (sę) адыменнае ўтварэнне ад вечар (гл.).

Ве́шаць ’надаваць каму-небудзь вісячае становішча’; ’схіляць што-небудзь’ (КТС, БРС, Бяльк.), рус. вешать, укр. ві́шати, польск. wieszać, в.-луж. wěšeć, чэш. věšeti, славац. vešať, славен. (o)béšati, серб.-харв. ве̏шати ’тс’. Прасл. věšati (< věsjati) з’яўляецца дзеясловам ітэратыўнага значэння, утвараемым ад věsiti; параўн. весіць, вісець (гл.). Гл. таксама Сразнеўскі, 1, 493; Голуб-Копечны, 417; Шанскі, 1, В, 83; КЭСРЯ, 79.

Вышыня́ (БРС, Яруш., Шат., Мал.), вышыня́, вы́шынь, вышы́нь ’вышыня’; ’гара, узвышша’ (Яшк.). Рус. вышина́, укр. вишина́, польск. wyżyna, в.-луж. myšina, чэш., славац. vyšina, серб.-харв. висѝна, славен. višína, балг. висина́, висине́, макед. вишина. Ад асновы выш‑ (якая, напрыклад, у выш ’вышыня’ < vysjь; гл. таксама высокі) з дапамогай суф. ‑іна. Некалькі іначай аб словаўтварэнні Махэк₂, 705; Шанскі, 1, В, 239.

Вялі́кі (БРС, Касп., Бяльк.). Шмат вытворных з рознымі суфіксамі: вялі́зны, вялі́зазны (Шат.), вялі́зарны ’тс’ (Шат.). Ст.-рус., ст.-слав. великъ, рус. вели́кий, укр. вели́кий, чэш. veliký, velký, польск. wielki, балг. вели́к, серб.-харв. ве̏лак і г. д. Прасл. *velikъ, а гэта ад прасл. *velьjь ’тс’. Этымалогія ўсёй групы слоў не вельмі ясная, ёсць многа версій. Агляд гл. Фасмер, 1, 289.

Ві́ліца ’драўляны ручны чаўнок для вязання рыбалоўных сетак’ (Крыв.), вы́лицы ’вілападобны чаўнок’. Польск. widlica ’вёска, якая складаецца з дзвюх вуліц’; ’заканчэнне на рагах аленя’, в.-луж. widlica ’зуб вілак’, widlicy ’вілкі, аглобля’, чэш. widlice ’вілка, вілкі’, славац. vidlica ’вілка, разгалінаванне вілкі’, славен. vílice, мн. л. ’вілы’, серб.-харв. ви̏лица ’відэлец, вілка’, макед. вилица, балг. вилица ’тс’. Прасл. vidl‑ic‑a. Да вілы (гл.).

Гню́сны ’гнюсны’ (БРС, Нас., Шат.). Рус. гну́сный, польск. gnuśny ’інертны, вялы’, балг. гну́сен, серб.-харв. гну̏сан, ст.-слав. гнѫсьнъ і г. д. Прасл. *gnusьnъ. Вытворнае ад *gnus‑, якое параўноўваецца са ст.-ісл. gnúa ’церці’, грэч. χναύω > ’скрэбці, драпаць’. Формы тыпу гню́сны (з палатальным нʼ) тлумачацца экспрэсіўным характарам слова. Гл. Фасмер, 1, 422; Трубачоў, Эт. сл., 6, 184; Брукнер, 147; Слаўскі, 1, 305–306.

Гняды́ ’гняды’, таксама гне́ды (Шат., БРС). Рус. гнедо́й, укр. гніди́й, польск. gniady, чэш. hnědý, серб.-харв. гње̑д і г. д. Прасл. *gnědъ ’тс’. Этымалогіі гэтага слова няпэўныя (напр., сувязь са ст.-слав. гнѣтити ’запальваць’ або з словам *gnida і г. д.; агляд у Трубачова, Эт. сл., 6, 167; Слаўскага, 1, 301). Магчыма, нейкі слав. неалагізм па тыпу ўтварэння *blědъ (гл. Слаўскі, там жа).

Го́луб ’голуб’. Рус. го́лубь, укр. го́луб, польск. gołąb, чэш. holub, серб.-харв. го̏лу̑б, ст.-слав. голѫбь. Прасл. *golǫbь. Лічыцца словам з не вельмі яснай этымалогіяй (агляд версій гл. у Слаўскага, 1, 312–313; Фасмера, 1, 432–433; Трубачова, Эт. сл., 6, 216–217). Можна прыняць версію, што прасл. *golǫbь вельмі нагадвае лац. columba, Columbus ’тс’, але хутчэй гэта паралельныя ўтварэнні (Трубачоў, там жа).