То́ўба ’тоўсты, нязграбны чалавек’ (шчуч., Сл. ПЗБ; ТС), ’тоўстая, здаровая жанчына’ (гродз., ЖНС; Скарбы; Юрч. СНЛ), то́ўбіна, то́ўбішча, то́ўбачка ’тс’ (Юрч. СНЛ), то́ўбік ’таўстун’ (Юрч. Мудр.). Укр. то́вба ’непаваротлівы, няўклюдны, тоўсты чалавек (часцей — жанчына)’. Паводле Грынавяцкене (Сл. ПЗБ, 5, 109), не зусім яснае слова: магчыма, звязана з літ. taũbė ’тоўба’, якое ўзыходзіць да яўрэйскага імя Taube, параўн. ням. Taube ’голуб’. Зубаты (Studie, 1, 2, 164) супастаўляе са стаўбе́ня ’тоўсты, нязграбны чалавек’, укр. товпи́га, лат. stúlbs ’дурны’. Магчыма, утварэнне на -ба ад *toviti/*tyti ’адкормліваць, рабіцца тучным’ (гл. тучыць), параўн. тоўла, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Андрамо́ны ’рыззё, рызманы’ (Нас.), андрымоніць (КТС), адрамоны (Нас.). Няясна. Магчыма, звязана з драць зрываць, абрываць’ ці адраць ’абрабаваць’ (ст.-польск. niewiasta odrana ’абрабаваная жанчына’); элемент мон мог узнікнуць у выніку аналогіі з лахманы, рызманы, ахламон.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Пахоўрыць, полбу рыць ’абыякава папрасці’ (ТС). Да рус. пск., цвяр. χάβρα ’разява’, ’неахайны’, пск. ’непаваротлівая жанчына’, якое Фасмер (3, 252) звязвае з ховря, хавронья ’свіння’ < ад імя ўласнага Хавронья, Февронья, якія з с.-грэч. Φεβρωνία.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прычва́ра м. і ж. р. ’хто прытвараецца, прыкідваецца’; ’выдумшчык, жартаўнік’ (даўг., Сл. ПЗБ; ТС), ’прытворшчыца, дзівакаватая жанчына’ (Сіг.), ’пачвара, нячысцік’ (Нар. сл.). Нулявы дэрыват ад прычварацца (гл.), або ўтворана шляхам замяшчальнай прэфіксацыі з пачвара (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расплыта́ць ’распластаць’, ’расцягнуць’, ’распляскаць, распляжыць, расцягнуць у бакі’ (Байк. і Некр.). Сюды ж расплыту́ха ’тоўстая, сытая жанчына’ (Сцяц., Сцяшк. Сл.) і, магчыма, расплуту́хацца ’распластацца’ (Нас., Юрч.). Ад плытаць, гл. плытанка. Параўн. літ. plytė́ti ’рассцілацца, разлягацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мікст
(англ. mixed, ад лац. mixtus = змешаны)
1) змешаны рэгістр пеўчага голасу, пераходны паміж грудным і галаўным рэгістрамі;
2) поезд з вагонаў рознага прызначэння;
3) гульня ў тэніс, у якой партнёрамі з’яўляюцца змешаныя пары (мужчына і жанчына).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
jadaczka
jadaczk|a
ж.
1. разм. зяпа, пашча;
zamknij ~ę — змоўкні!; сціхні!;
2. жарт. ядачка, ядок (жанчына)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
abonentka
ж.
1. абанент (жанчына); абанентка;
2. падпісчыца; карыстальніца абанемента;
abonentka pism kobiecych — падпісчыца на жаночыя выданні
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ку́рва ’распусная жанчына’ (Нас., Шат., Сержп. Ск., Мядзв., Шпіл., Грыг.). Укр. курва, рус. курва ’тс’, балг. і макед. курва, серб.-харв. ку̑рва, славен. kȗrva ’тс’, польск. kurwa, чэш. kurva, славац. kurva, в.-луж. kurwa ’тс’. Прасл. kury, kurъve ’meretrix’. Рад даследчыкаў разглядаюць славянскія формы як такія, што праніклі з германскай (ст.-ісл. hóra, ст.-в.-ням. huora). Да германскіх форм прыводзяць вельмі ненадзейную паралель: лац. cārus ’дарагі, мілы’, ст.-інд. kārunya ’спачуванне, ласка’ (Бернекер, 651). Іншыя ўзводзяць прасл. kury да kurъ ’певень’. У якасці семантычнай паралелі разглядаецца франц. cocotte ’курачка і какотка’. Незразумелым застаецца паходжанне гоц. hōrs ’пралюбадзей’ (Кіпарскі, Gemeinslav., 42). Мы разглядаем прасл. kury як генетычна звязанае са ст.-грэч. χύριος ’пан, гаспадар’ і прасл. praščurъ ’роданачальнік’, літ. prakuréjus ’прарадзіцель’. У такім разе прасл. kury мела значэнне ’жанчына рода, абшчыны’ > ’жанчына ва ўмовах паліандрыі’. Германскія формы паходзяць ад славянскіх (Мартынаў, Лекс. взаим., 208–209). Параўн. Махэк, Slavia, 21, 260.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Круцёлка 1 ’крутарэлі’ (Нар. словатв., Некр., ТС). Да круціць 1 (гл.).
Круцёлка 2 ’легкадумная жанчына’ (Жд. 2, Бяльк., Ян.). Да круціцца, круціць 2 (гл.).
Круцёлка 3 ’народны танец’ (Федар. VII, Мат. Гом.). Да круціць 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)