Пянчу́к, пяньчу́к ’пянёк, рэшткі камля ссечанага ці зламанага бурай дрэва; адно дрэва’ (ТСБМ, Нас.), пеньчучо́к ’аб’едзенае шкоднікамі сцябло бульбы’ (пух., Сл. ПЗБ). Утворана ад пень (гл.) пры дапамозе складанага інавацыйнага суфікса ‑чук, які ўзнік шляхам спалучэння суфіксальнага або каранёвага элемента ‑ч‑ (параўн. свіння > свінчо́ ’парася, парсючок’, дзеўка > дзяўчо́, плячо́ і пад.) і суфікса ‑ук, што, магчыма, звязана з пераходам назоўнікаў н. р. у м. р. пад уплывам балтыйскіх моў, дзе н. р. адсутнічае, параўн. адпаведныя дыялектныя формы дзяўчук, плячук (Грынавяцкене і інш., SOr, 39, 312). Меркаванні пра “турэцка-татарскі” характар патранімічнага суфікса ‑чук (гл. Бяднарчук, Stosunki, 120; Ліндэрт, ZPSS, 4, 81–87) не пераконваюць, бо зыходныя кампаненты названага суфікса вядомыя шырока ў славянскіх мовах, параўн. балг. Пе́търчо (памянш. ад Пе́тър) і ўласныя імёны тыпу Грыцу́к, Пятру́к і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

entschúldigen

1.

vt дарава́ць, выбача́ць

2.

(sich)

(bei j-m, wegen G) прасі́ць праба́чыць, прасі́ць прабачэ́ння (у каго-н. за што-н.)

◊ wer sich entschúldigt, klagt sich an — ≅ на зло́дзеі ша́пка гары́ць; хто парася́ ўкра́ў, у таго́ ў вуша́х пішчы́ць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

укра́сці сов. укра́сть, утащи́ть, уворова́ть; похи́тить; (животное, машину и т.п. — ещё) увести́, угна́ть;

◊ у бо́га цяля́ ўкра́сці — у бо́га телёнка укра́сть;

з-пад су́чкі яйцо́ ўкра́дзе — (о ловкаче, воре) погов. из-под су́чки яйцо́ ута́щит;

хто парася́ ўкраў, у таго́ ў вуша́х пішчы́ць — посл. на воре́ ша́пка гори́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

gorzeć

gorze|ć

незак. гарэць; палаць;

~ją świece — гараць свечкі;

~ć wstydem перан. гарэць ад сораму;

gore! уст., абл. гарыць!; пажар!;

na złodzieju czapka gore — хто парася ўкраў, таму ў вушах вішчыць; відаць па вачах, што ходзіць па начах

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

печа́ль ж.

1. сму́так, -тку м.; марко́та, -ты ж.; (грусть) журба́, -бы́ ж.;

2. (забота) кло́пат, -ту м.; (неприятность) непрые́мнасць, -ці ж.;

не твоя́ печа́ль не твая́ бяда́, не твой кло́пат;

не́ было печа́ли не было́ кло́пату;

не́ было печа́ли, так че́рти накача́ли погов. не ме́ла ба́ба кло́пату, дык купі́ла парася́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

pig [pɪg] n.

1. свіння́; парася́

2. неаха́йнік; наха́бнік; свіння́;

How can you live in this mess? You are such a pig! Як можна жыць у такім беспарадку? Якая ж ты свіння!

♦

make a pig of oneself infml аб’яда́цца;

in a pig’s eye infml ніко́лі, нізашто́;

make a pig’s ear (out) of smth.BrE, infml рабі́ць што-н. ве́льмі дрэ́нна, халту́рыць;

buy a pig in a poke ≅ купі́ць ката́ў мяшку́;

when pigs fly AmE, iron. ≅ калі́ рак на гары́ сві́сне;

pigs might fly BrE чаго́ то́лькі не быва́е

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ты́кать​I несов.

1. ты́каць; то́ркаць; (втыкать) утыка́ць; уто́ркваць;

ты́кать па́лкой в зе́млю ты́каць (то́ркаць) па́лкай у зямлю́;

2. (совать) со́ваць, ты́цкаць;

поросёнок ты́чет нос в коры́то парася́ ты́цкае лыч у кары́та;

ты́кать па́льцем на кого́-л. ты́цкаць па́льцам на каго́-не́будзь;

◊

ты́кать в нос (кому-л.) со́ваць (ты́цкаць) у нос (каму-небудзь).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кло́пат, ‑у, М ‑паце, м.

1. Неспакойная думка пра што‑н.; сканцэнтраванасць думак над ажыццяўленнем чаго‑н. Набліжалася сяўба жыта, і Андрэй ад клопатаў і турбот не знаходзіў сабе месца. Чарнышэвіч. // з інф. Задача, справа. І клопат мой — дапамагчы Зямлі ў вялікай справе: Перакаваць хутчэй мячы На кельмы і аралы. Кляўко. Першы клопат хлебаробаў раёна — барацьба за выкананне прынятых абавязацельстваў. «Звязда».

2. Увага да патрэб і запатрабаванняў каго‑н. Праявіць клопат. Дзякаваць за клопаты. Клопаты партыі аб дабрабыце працоўных. // звычайна мн. (кло́паты, ‑аў). Турботы, справы. У Наталлі, як звычайна ў гаспадыні ў святочны дзень, было безліч дробных клопатаў па гаспадарцы: то заслаць, то прыбраць, то выцерці пыл, то падумаць, што згатаваць паесці. Скрыган. Не мела баба клопату — купіла парася. Прыказка.

3. Трывожны стан; непакой, хваляванне. Клопат не адступае, трывожыць — трэба прарывацца, чакаць нельга — заўтра зрабіць гэта будзе цяжэй. Праціўнік яшчэ не ўмацаваўся, не ў поўнай сіле. Мележ.

•••

Вялікі клопат (іран.) — пра тое, што не заслугоўвае ніякай увагі.

Не было клопату гл. быць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ша́пка в разн. знач. ша́пка, -кі ж.;

снять ша́пку зняць ша́пку;

напеча́тать статьи́ под о́бщей ша́пкой надрукава́ць арты́кулы пад агу́льнай ша́пкай;

◊

на во́ре ша́пка гори́т погов. хто парася́ ўкраў, таму́ ўвушшу́ вішчы́ць;

по Се́ньке и ша́пка па Са́ўку ша́пка; які́ гаспада́р, такі́ і тава́р;

ша́пку лома́ть шапкава́ць, ша́пку здыма́ць;

ша́пка-невиди́мка фольк. ша́пка-невідзі́мка.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ушчамі́ць, ушчамлю, ушчэміш, ушчэміць; зак., каго-што.

1. Заціснуць, сціснуць з двух бакоў; зашчаміць. Ушчаміць палец. □ [Сабака] кідаўся на вароты, на шчыльныя веснічкі, і ўжо не брахаў, а сычэў, нібы яму хвост ушчамілі. Сабаленка. // Сціснуць у клюшні, ушчыпнуць. Страшны рак быў, грозны рак, Як ушчэміць — будзе знак. Колас. // Уціснуць, усунуць паміж чаго‑н. Каб дзікі звер не нішчыў пасеваў, яшчэ пры цары павялося гарадзіць ад лесу поле такім густым частаколам, што парася галаву не ўшчаміла б. Карпюк.

2. Разм. Запрэгчы. Тады Даніла Шчупак ушчаміў у аглоблі Мышака і выехаў у Луцішчы на кірмаш. Баранавых. [Бацька:] — От ушчаміў коніка і прывёз воз галля. Ракітны. А калі надышоў адвячорак і пасыпаліся фурманкі на Заброддзе, не сцярпеў Верамейчык: ушчаміў кабылу ў аглоблі і па хвасце — услед за людзьмі. Крапіва.

3. перан. Абмежаваць (чые‑н. магчымасці, правы і пад.). Ушчаміць у правах. Ушчаміць самалюбства. // Паставіць у няёмкае становішча. І змоўклі ўсе адразу ў хаце: Як адказаць? З чаго пачаці? — Ага! — Тут хлопцы падхапілі: — Цяпер і мы вас ушчамілі. Колас.

•••

Ушчаміць хвост каму — абмежаваць свабоду дзеяння, учынкаў каго‑н.; паставіць у нязручнае або нявыгаднае становішча.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)