◎ Квасе́ц ’кісліца, заечая капуста, Oxalis Acetosella L.’ (Дэмб. 1, Бяльк., Яруш., Кіс.). Укр. квасець ’шчаўе’, рус. квасец ’тс’. Фармальна прасл. kvasbCb. Але батанічная назва, марыць, больш позняга паходжання. Гл. квас.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прымешка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. прымешваць 2 — прымяшаць.

2. Тое, што прымешана; прымесь, дамешак. Квас гэты смачны, яго пах адмысловы, у ім адчуеш не толькі водар бярозы, але і травы з прымешкай сасновай жывіцы. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Спрут ‘гібель’: на спруты ‘на чорта’ (беласт., Дзядзька Квас, Роздум на калёсах, Беласток, 1995, 57), спру́та ‘смерць; халера’ (Сцяц. Сл.), ‘пагібель’ (кам., ЖНС). Адваротны дэрыват ад спруці́цца ‘памерці’ (ТС), ‘стаць пруткім’ (Стан.). Гл. прут, апруцянець.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Круха́ 1 ’крушына’ (Жыв. сл.). Гл. крушына.

Круха́ 2 ’хлебны квас’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. крухі 2 (гл.). Параўн. серб.-харв. кру̏х ’хлеб’, славен. krùh ’тс’, чэш. krušec ’каравай хлеба’. Аб магчымасці рэканструкцыі для праславянскай мовы першаснага значэння kruxъ ’хлеб’ гл. Мартынаў, Лекс. взаим., 87–88.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рамяне́ц ’стужачны чарвяк’ (ТСБМ); ’змеі?’: “у гэтых камянях і шчуры, і рамянцы” (Дзядзька Квас, Роздум на калёсах, Беласток, 1995, 17). Відавочна, форма чарвяка або змяі нагадвае рамень (гл.), адсюль дэмінутыўнае ўтварэнне, параўн. рамяне́ц ’раменьчык’ (слуц., Шн. 2), рамянцы́ мн. л. ’прывязкі ў лыжах’ (Мат. Гом.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рэ́йвах ’пярэпалах’: … нарабіла вялікага рэйваху (Дзядзька Квас. Роздумы на калёсах. Беласток, 1995. С. 114). Укр. рейвах ’вэрхал, мітусня, беспарадак’, польск. rejwach ’тс’, чэш. rajboch ’беспарадак’. Паводле Махэка — няяснае (Махэк₂, 506). Брукнер выводзіць ад rej ’танец’ (Брукнер, 457). З ідыш rejwach ’шум, мітусня’ (Каня, Słownik, 189).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ква́сіць ’дабаўляць кіслаты ў страву’, ’паставіць кіснуць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг.). Укр. квасити, рус. квасить, балг. квася ’тс’, серб.-харв. ква̏сити ’мачыць, увільгатняць’, польск. kwasić ’квасіць’, чэш. kvasiti, славац. kvasiť ’тс’ і інш. Прасл. kvasiti — каўзатыў да kysěti. Параўн. кіснуць (гл.), кіслы (гл.), квас (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

скалануць дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Прымусіць здрыгануцца, страсянуцца.

    • С. грушу.
    • Вецер скалануў дзверы.
    • Машыну скаланула на калдобіне (безасабовая форма).

  2. Перамяшаць часцінкі вадкасці, страсянуўшы пасудзіну.

    • С. квас.

  3. безасабовая форма, каго-што. Перакрывіць, перасмыкнуць (пра сутаргавы рух).

    • Ад холаду яго скаланула.

  4. пераноснае значэнне: Ахапіць, авалодаць (пра пачуцці, думкі); моцна ўзрушыць, усхваляваць.

    • Жаль скалануў сэрца маці.

  5. пераноснае значэнне: Вымусіць каго-н. аддаць што-н. (размоўнае).

    • Калі скаланём, дык аддасць.

|| незакончанае трыванне: скаланаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

frísten

vt

1) адтэрміно́ўваць; падо́ўжыць

2)

ein élendes Lében ~ — жыць гало́дна, перабіва́цца з бу́льбы на квас

sein nácktes Lében ~ — насі́лу [ця́жка, ледзь] перабіва́цца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Бе́рка 1 ’бярозавы лес, гай, зараснік’ (Яшкін). Няяснае слова. Магчыма, скарачэнне слоў тыпу беразня́к, беразу́га, беразу́ха, беразя́ка, беразня́. Ці ёсць сувязь з бе́рка 2?

Бе́рка 2 ’бярозавы сок’ (Касп.), берка, бірка ’бярозавы квас’ (Малчанава, Мат. культ.). Рус. дыял. бе́рька, бе́рика ’тс’. Цёмнае слова. Трубачоў (Эт. сл., 1, 201) думае пра сувязь з bьrati berǫ ’браць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)