◎ Ні́ня ’зараз’ (гродз., Сл. ПЗБ; Цых., Хрэст. дыял.), ніні ’тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), ніняка, нінека ’сёння’ (гродз., Шн. 3; Сцяшк. Сл.), укр. нині ’тс’, рус. ниня, ноне ’зараз, сёння’, ныне ’сёлета; нядаўна’, польск. арх. піпіе ’зараз, цяпер’, каш. піній ’тс’, палаб. піпа ’тс’, чэш. пупі ’тс’, славен. дыял. пеп, hjan ’тс’, серб.-харв. арх. напе ’тс’, балг. дыял. нине ’тс’, ст.-слав. нине ’тс’. Прасл. *nynet варыянт *пъпёу адпавядае літ. nūnai ’цяпер, зараз’, роднаснае ст.-інд. пипат ’тс’, грэч. νυνί і пад., узыходзіць да і.-е. пи/пи з факультатыўным насавым я, што звязваюць з асновай у *neu‑os ’новы’, прасл. поиъ (ESSJ SG, 2, 508; Махэк₂, 403; Фасмер, 3, 91; Бязлай, 2, 224; Брукнер, 364; Pycek, Slavia, 55, 2, 165). Адносна рэдкіх бел. ніне, ніна выказваецца меркаванне пра іх кніжнае, царкоўнае паходжанне ў адрозненне ад распаўсюджанага ст.-бел. нине (1387 г.), для якога дапускаецца польскі ці чэшскі ўплыў (Карскі, 1, 236). Шуба (Прыслоўе, 184) мяркуе, што дыялектныя формы — запазычанне з рус. ныне. Праблему складае і на месцы ы ў бел. і ст.-бел. словах (Карскі, 1, 236), што можа тлумачыцца асіміляцыяй (ESSJ SG, 2, 508), а таксама канчатак ‑я, дзе магчымы ўплыў дзеепрыслоўяў (Карскі, 1, 214).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

momentán

1.

a імгне́нны, вокамгне́нны

2.

adv за́раз, адра́зу; у гэ́ты мо́мант

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

машо́к, ‑шку, м.

Памянш. да мох. Дзед Хрушч прылёг на зялёны машок у цяньку і зараз жа моцна заснуў. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

настыра́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

Разм. Сварыцца; уступаць у спрэчкі. [Красачка:] — Я зараз пакажу гэтаму вылюдку, як настырацца з маці! Паслядовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

рапі́ра

(ням. Rapier, ад фр. rapière)

колючая зброя з доўгім гібкім чатырохгранным клінком, якая зараз выкарыстоўваецца толькі ў вучэбным і спартыўным фехтаванні.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Тапе́р ’цяпер’, тапе́ра ’тс’, тапе́ря ’тс’ (Сл. ПЗБ), тапе́рамо, тапэ́р ’тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), тапе́рачка ’тс’ (Сцяшк. Сл.), тапе́рыка, тапе́рыцька, тапе́рыча, тапе́рычка, тапе́рычкі, тапе́рь, тапе́ря ’тс’ (Растарг.), топі́ро ’цяпер, зараз’ (драг., Нар. словатв.), топы́ро ’тс’ (кам., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. дыял. топі́ро, тупі́р, топі́рики ’тс’, рус. дыял. топе́ре, топе́рво ’тс’, польск. dopiero ’толькі што’, макед. допрва ’толькі цяпер; надалей’, ст.-слав. топръво ’ўпершыню цяпер, зараз’. Прасл. *top​ьr̥vo < *to p​ьr̥vo ’гэта ўпершыню’ з *to (гл. тое) і *p​ьr̥vъ (гл. першы) (Фасмер, 4, 43–44; Слаўскі, 1, 156; Борысь, 119; ЕСУМ, 5, 600).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Туль-туль ‘зараз жа’: туль‑туль і ў сталоўку (Вушац. сл.). Відаць, ад туляцца, гл. туляць. Менш верагодна з ‑туль, гл. адтуль, параўн. укр. тіль‑тіль ‘чуць-чуць’, што да *toli (ESSJ SG 2, 673).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тыпі́ро ‘зараз, цяпер’ (кам., Жыв. сл.). Мясцовы варыянт слова, фанетычна блізкі да паўд.-макед. типъ́ра, типу́ра ‘тс’ (< te‑pьrv‑ з дэйктычнай часціцы і прыметніка *pъrvь або *pъrvъ, гл. БЕР, 7, 955). Гл. тапер, тэпэр, цяпер.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

секу́нда ж.

1. (единица времени) секу́нда, -ды ж.;

2. (часть минуты — градуса) секу́нда, -ды ж.;

3. муз. секу́нда, -ды ж.;

4. перен. (очень недолго) хвілі́на, -ны ж., хвілі́нка, -кі ж.; адзі́н мо́мант;

сию́ секу́нду за́раз, за́раз жа;

одну́ секу́нду адну́ хвілі́ну (хвілі́нку).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ра́зом нареч., разг.

1. (одновременно, вместе) адначасо́ва, ра́зам;

ра́зом пошли́ в шко́лу ра́зам (адначасо́ва) пайшлі́ ў шко́лу;

2. (в один приём) зара́з;

проче́сть всё ра́зом прачыта́ць усё зара́з;

3. (сразу, мгновенно) адра́зу;

ра́зом поко́нчить с че́м-л. адра́зу ско́нчыць з чым-не́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)