Ро́тмістр ’афіцэрскі чын у кавалерыі, які адпавядае капітану ў пяхоце’, ’асоба ў гэтым чыне’ (ТСБМ), ст.-бел.ротмистръ ’камандзір роты’ (1507 г.) < ст.-польск.rotmistrz < ст.-в.-ням.rotemeisier (Булыка, Лекс. запаз., 62) альбо з с.-н.-ням.rotmester ’правадыр, верхавод, завадатар’ (Праабражэнскі, 2, 217; Фасмер, 3, 507).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГНЕ́ДЗІЧ Мікалай Іванавіч
(13.2.1784, г. Палтава, Украіна — 15.2.1833),
расійскі паэт, перакладчык. Скончыў Харкаўскі калегіум (1800), вучыўся ў Маскоўскім універсітэцкім пансіёне (1800 — 02). Чл.-кар. Пецябр. АН з 1826. Уваходзіў у т-ва«Бяседа аматараў рускага слова», зблізіўся з Вольным таварыствам аматараў расійскай славеснасці; падтрымліваў сувязі з дзекабрыстамі. Вольналюбівыя матывы ў вершах «Інтэрнат» (1804), «Перуанец да іспанца» (1805). Аўтар аповесці «Морыц, альбо Ахвяра помсты» (1802), паэмы «Нараджэнне Гамера» (1817), ідыліі «Рыбакі» (1822) і інш. У 1829 апублікаваў поўны пераклад «Іліяды» Гамера, над якім працаваў больш за 20 гадоў. Перакладаў таксама творы Ф.Шылера, Вальтэра, У.Шэкспіра.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Пе́ўнік ’касач’ (мазыр., Жыв. сл.), пе́ўнікі ’званец звычайны, Rhinantus L.’ (Шат.), ’сачавічнік вясенні, Orobus vernus L.’ (Кіс.), пі́ўнычкы ’братаўка дуброўная, Melampyrum nemorosum L.’ (бяроз., Нар. лекс.), пе́ўнікі ’капытнік, Calla palustris L.’ (бых., хойн., ЛА, 1) у выніку семантычнага пераносу паводле падабенства да грэбня пеўня альбо афарбоўкі (некалькі колераў) з пе́вень (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плі́гаць ’хварэць паносам’, плюнуць ’разам вызваліцца ад вадкіх экскрэментаў (пра дзіця)’ (Нас.), плэгатэ, плэгнутэ, плыгаты ’раптоўна выдзеліць на чалавека вадкія экскрэменты (пра тушку, якая ў гэты час ляціць альбо знаходзіцца на дрэве)’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Відаць, звязаны з прыметнікам плюгавы (гл.), параўн. плюгивіць, рус.плюга́вгппь ’пэцкаць нечыстотамі, брудам, ванітамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пёкма: у выразе пёкма пячы́ ’вельмі, моцна’ (Нас.), ’пячы, не перастаючы’ (Касп.). Да пячы́ (гл.). Суф. ‑ма (паводле паходжання — канчатак назоўнікаў Тв. скл. парнага л.), утвараючы прыслоўі, далучаўся да займеннікаў, імёнаў і асабліва прадуктыўна да дзеясловаў альбо імёнаў, утвораных ад дзеяслоўных асноў: крычма крычэць, лежма, лёжма, сідзьма і да т. п.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пі́нушкі́ ’пачаткі росту пер’я ў птушак’ (Бяльк.), капыл.піпухі, шлюхі, птахі, птушкі, пнушкі ’адросткі нер’яў пасля лінькі’ (маг., ЛА, 1). Утвораны пры дапамозе суф.⇉‑ушк‑і ад пень (гл.) < прас;]. *рьпь ’тс’. Гук на месцы *-ь⇉вынік дысімілятыўнага якання, альбо паяўленне новага ‑ь‑ > ў групах зычных (Карскі, 1, 201–202).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
or
[ɔr]
conj.
1) або́, а́льбо
You can go or stay — Мо́жаце ісьці́ або́ заста́цца
2) а то, іна́кш, іна́чай
Hurry, or you will be late — Сьпяша́йся, а то спо́зьнісься
3) або́, гэ́та зна́чыць
This is the end or last part — Гэ́та кане́ц, гэ́та зна́чыць апо́шняя ча́стка
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Трале́йбус ’шматмесная пасажырская машына з электрычнай цягай’ (ТСБМ), тролʼејбус ’тс’ (Вруб.). З рус.тролле́йбус або польск.trolejbus, што з англ.trolleybus; складаецца з trolley ’ролікавы токапрыёмнік’ і ‑bus — элемент слоў omni‑busальбоauto‑bus; марфема ‑bus — гэта частка лац.omnibus ’для ўсіх, усім’ (Чарных, 2, 264; Голуб-Ліер, 490; ЕСУМ, 5, 647).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пракаці́цца, ‑качуся, ‑коцішся, ‑коціцца; зак.
1. Коцячыся, перамясціцца куды‑н. Мяч пракаціўся два метры. □ Сляза радаснай узбуджанасці пракацілася па.. твары.Кавалёў.//перан. Раздацца, разнесціся (пра раскацістыя гукі). Над самаю страхою пракаціўся гром.Грахоўскі.Гул абурэння пракаціўся па зале і сціх.Лынькоў.
2. Праехацца, з’ездзіць (для забавы, пацехі) куды‑н. — Вось пракаціўся — лепш, як на аўтобусе, — смяецца Драбак і паказвае цэлы рад белых зубоў.Колас.Любілі калісь паны, запрогшы тройку, пракаціцца па шляху ў вясеннюю раніцу альбо вечарам.Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)