паўста́ць, ‑стану, ‑станеш, ‑стане; зак.

1. Узняцца на барацьбу з кім‑, чым‑н., супроць каго‑, чаго‑н., узняць паўстанне. Народ паўстаў. І на падмогу Прыйшлі усходнія браты, Каб радасную перамогу Сустрэць пад сонцам залатым. Панчанка. // Выступіць супроць каго‑, чаго‑н., запрацівіцца чаму‑н. Вера, аднак, рашуча паўстала супроць такой прапановы. Паслядовіч.

2. перан. Узнікнуць у памяці, ва ўяўленні. Як на далоні, перада мной паўстала яшчэ невялікае маё жыццё, і я расказваў пра яго. Сабаленка. Зноў паўстала тое ж пытанне: «Куды ісці далей?» Пальчэўскі. Пры слове «цэх» у нашым уяўленні паўстае прасторнае памяшканне заводскага корпуса, застаўленае лініямі разнастайных станкоў, абсталяванае рознымі механізмамі, дапаможнымі прыстасаваннямі. Хадкевіч.

3. З’явіцца перад вачыма, паказацца. Аддаўшыся развазе, Міця не заўважыў, як у праёме дзвярэй паўстала шэрая постаць. Навуменка. Карніцкі мінуў прысады, і тут адразу паўстала перад яго позіркам калгасная сядзіба. Паслядовіч.

4. Адрадзіцца, адбудавацца. [Цімка] ішоў па горадзе, які на яго вачах паўстаў з безнадзейных руін. Карпаў. То над сатлелым папялішчам Разбегам вуліц, плошчаў, трас Паўстала светлая сталіца, — Масквы малодшая сястра. Звонак.

5. З’явіцца, узнікнуць, вырасці. Мясціны, дзе павінен паўстаць небывалы ў Беларусі, буйнейшы ў Еўропе завод, былі мне знаёмы даўно. Хадкевіч. Як свет паўстаў, ніколі гэтага ў Баркаўцах не чуваць было. Калюга.

•••

Паўстаць перад вачамі (у вачах) — тое, што і стаяць перад вачамі (у вачах) (гл. стаяць).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

спыта́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

1. каго і з дадан. сказам. Задаць каму‑н. пытанне, каб даведацца пра што‑н.; звярнуцца да каго‑н. з пытаннем; папытацца. — А чаму ты, Сцёпка, не вучышся далей? — спытала .. [Аленка]: — ты ж гэтакі здольны? Колас. І кожны, хто мяне спытае, Пачуе толькі адзін крык: Што хоць мной кожны пагарджае, Я буду жыць! — бо я мужык! Купала. [Галіна] міласціва дазволіла мне .. [закурыць] і спытала, чаму я заву гэтую стаянку маёй? Васілевіч. // Апытаць вучня на ўроку. Ішоў урок у гомане і тлуме — Таго спытай, А т[а]му падкажы. Хведаровіч. // (звычайна з адмоўем). Даведацца чыю‑н. думку пра што‑н.; папрасіць дазволу на што‑н. [Клемс:] — Вось намалола, каб табе [жонцы] язык прысох! І чаго ты толькі бурчыш! Зах[а]чу, — пайду і цябе не спытаю. Галавач.

2. што і чаго. Папрасіць што‑н., звярнуцца з якой‑н. просьбай. Некалькі разоў .. [Койфер] хацеў бы[ў] спытаць парады ў Візэнера. Шамякін.

3. перан.; што і чаго. Перажыць, зведаць, зазнаць (гора, турботы і пад.). Хто не спытаў хоць раз трывогі, Жыццю не ведае цаны! Звонак.

4. з каго. Разм. Ускласці на каго‑н. адказнасць за дзеянні, учынкі; спагнаць. Менавіта за ім было апошняе слова і менавіта з яго [Зазыбы] першага маглі спытаць за ўсё як свае, так і фашысты. Чыгрынаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усплы́сці і усплы́ць, ‑плыву, ‑плывеш, ‑плыве; ‑плывём, ‑плывяце; пр. усплыў, ‑плыла, ‑ло; зак.

1. Узняцца з глыбіні вады на паверхню. Бервяно з разгону ўдарылася ў човен і перакуліла яго. Захарка і Уладзік апынуліся ў бурлівай рацэ. Першым усплыў на паверхню Уладзік. Сіняўскі. Вось звер усплыў, але тут жа прагучаў стрэл, і морж знік з вачэй разам з паплаўком. Бяганская. // Паказацца, з’явіцца. Над морам, над цёплым узбярэжжам, над садам усплыў месяц — вялікі, белы, ясны. Лось. З-за лесу ўсё вышэй уставала сонца. Калючы, яшчэ халодны шар яго ўсплыў над вершалінамі і, нібы здзіўлены, на імгненне застыў на месцы. Хадановіч. / у перан. ужыв. З лагчыны ў туманным хмызе Усплыў нейкі дзіўны гук — Быццам там З-пад лядка прабіўся І забулькаў у лозах Раўчук... Арочка. Скора, скора з выраю, З цёплага паўдня, З песняй жураўлінаю Ўсплыве вясна. Кляшторны. // перан. Паўстаць, з’явіцца ў памяці, думках і пад. Нешта далёкае, даўно забытае ўсплыло і трывожна затрымцела ў маёй душы. Палтаран. Па дарозе зноў у думках усплыло мінулае. Дуброўскі.

2. перан. Стаць вядомым, выкрыцца, выявіцца. Зноў усплыло гэта пытанне. □ Нарэшце й Жору, акрамя Дачкі, Фаміч меў на прыкмеце. Вось так Супонькава імя Усплыло, вядомым стала ў свеце. Бачыла.

•••

Усплысці (усплыць) наверх (на паверхню) — тое, што і выйсці наверх (на паверхню) (гл. выйсці).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разабра́ць сов.

1. в разн. знач. разобра́ть;

р. гадзі́ннік — разобра́ть часы́;

р. плот — разобра́ть забо́р;

р. набо́р — тип. разобра́ть набо́р;

салда́ты ~ра́лі вінто́ўкі — солда́ты разобра́ли винто́вки;

р. тава́р у магазі́не — разобра́ть това́р в магази́не;

р. папе́ры — разобра́ть бума́ги;

р. пыта́нне — разобра́ть вопро́с;

р. сказ па часці́нах мо́вы — разобра́ть предложе́ние по частя́м ре́чи;

р. по́чырк — разобра́ть по́черк;

віно́ мо́цна ~ра́ла — вино́ си́льно разобра́ло;

2. (тушу) разде́лать; освежева́ть;

◊ р. па ко́стачках — разобра́ть по ко́сточкам;

не разбяры́-бяры́ — сам чёрт не разберёт;

лі́ха яго́ разбярэ́ — чёрт его́ разберёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

bring [brɪŋ] v. (brought)

1. прыно́сіць, прыво́дзіць

2. прыно́сіць прыбы́так, дахо́д;

His literary work brings him but a small income. Яго літаратурная праца прыносіць яму невялікі даход.

3. быць прычы́най; выкліка́ць;

bring (on) a fever выкліка́ць ліхама́нку

4. прыво́дзіць што-н./каго́-н. у які́-н. стан;

bring to ruin разары́ць, даве́сці да гале́чы; загубі́ць;

Bring the water to the boil. Давядзі ваду да кіпення.

bring about [ˌbrɪŋəˈbaʊt] phr. v. выкліка́ць, быць прычы́най;

What brought about the change of his decision? Што стала прычынай таго, што ён змяніў рашэнне?

bring back [ˌbrɪŋˈbæk] phr. v.

1. прыно́сіць наза́д, вярта́ць

2. нага́дваць, уваскраша́ць;

The pictures brought back many happy memories. Фатаграфіі выклікалі шмат шчаслівых успамінаў.

bring down [ˌbrɪŋˈdaʊn] phr. v.

1. прыво́дзіць да кра́ху, да пара́зы

2. пасадзі́ць (самалёт)

3. збіць (самалёт)

4. зніжа́ць (цэны, тэмпературу)

bring forward [ˌbrɪŋˈfɔ:wəd] phr. v.

1. рабі́ць прапано́ву

2. перано́сіць на больш ра́нні тэ́рмін;

The discussion was brought forward to the 2nd of March. Абмеркаванне перанеслі на 2 сакавіка.

bring in [ˌbrɪŋˈɪn] phr. v.

1. уво́дзіць;

bring in a new custom уво́дзіць но́вы звы́чай

2. уно́сіць (на разгляд);

bring in a bill уно́сіць (на разгля́д) законапрае́кт

3. law выно́сіць (прысуд)

bring on [ˌbrɪŋˈɔn] phr. v. выкліка́ць, цягну́ць за сабо́й;

Her stress was brought on by overwork. У яе стрэс ад таго, што яна шмат працавала.

bring round [ˌbrɪŋˈraʊnd] phr. v. прыве́сці ў прыто́мнасць

bring up [ˌbrɪŋˈʌp] phr. v.

1. гадава́ць, выхо́ўваць

2. падніма́ць (пытанне); ста́віць (пытанне) на абмеркава́нне

3. BrE ванітава́ць

4. comput. выво́дзіць на экра́н

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ты займ du (G déiner, D dir, A dich);

гэ́та ты das bist du, du bisťs;

цябе́ не было́ до́ма du warst nicht zu Háuse;

заме́ст цябе́ statt déiner;

я табе́ ўжо́ каза́ў ich habe dir schon geságt;

ма́ю да цябе́ пыта́нне ich habe éine Fráge an dich;

◊ звярта́цца да каго-н на ты j-n dúzen, j-m du ságen;

быць на ты з кім-н mit j-m auf Du und Du sein; Du zueinánder ságen;

звярну́цца да каго-н на ты j-n per [mit] du ánreden

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

за прыназ

1. hínter (A на пыт «кyды?», D на пыт «дзe?»); jénseits (G) (па той бок); áußerhalb (G) (звонку);

за ха́тай hínter dem Haus;

за рако́й jénseits des Flússes;

2. (следам) nach (D);

адзі́н за адны́м éiner nach dem ánderen;

крок за кро́кам (павольна) Schritt für Schritt; (паступова) allmählich, Schritt um Schritt;

3. (дзеля, на карысць) für (A);

змага́цца за што-н für [um] etw. kämpfen;

4. (каля) an (A на пытанне «кyды?», D на пытанне «дзe?»);

се́сці за стол sich an den Tisch sétzen;

сядзе́ць за стало́м am Tisch sítzen*;

5. (на працягу часу) während (G), im Láufe (G); in (D);

за апо́шні час in létzter Zeit;

6. (для абазначэння высновы, прычыны) für (A), wegen (G);

узнагаро́дзіць каго-н за што-н j-n für etw. áuszeichnen (чым-н mit D);

бяле́йшы за снег wéißer als Schnee;

чарга́ за табо́й du bist dran, du bist an der Réihe;

за выключэ́ннем [выня́ткам] mit Áusnahme von (D); áusgenommen (A);

за по́ўнач nach Mítternacht;

піць за чыё-н здаро́ўе auf j-s Wohl [Gesúndheit] trínken*;

за і су́праць das Für und Wíder, Pro und Kóntra [Cóntra];

за кошт auf Kósten; durch (A)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

óffen

1.

a

1) адкры́ты, адчы́нены

j-n mit ~en Ármen empfángen* [begrüßen] — сардэ́чна прыня́ць [сустрэ́ць] каго́-н.

mit ~em Mund dástehen* — быць разявя́кай; стая́ць, разцвіўшы рот

2) адкры́ты, шыро́кі, свабо́дны

3) адкры́ты, шчы́ры

4) адкры́ты, публі́чны

ein ~er Brief — адкры́тае пісьмо́

in ~er Ábstimmung — адкры́тым галасава́ннем

5) незаня́ты, вака́нтны

◊ ein ~er Kopf — све́тлая галава́

éine ~e Hand háben — быць шчо́дрым

~e Türen éinrennen* — лама́цца [бі́цца] у адчы́неныя дзве́ры

mit ~em Visíer — з адкры́тым забра́лам, адкры́та

2.

adv

1) адкры́та

~ bléiben* — застава́цца адкры́тым (пра пытанне)

~ hálten* — пакіда́ць [трыма́ць] адчы́неным пакіда́ць, захо́ўваць (вакантным месца); пакіда́ць за сабо́й пра́ва

~ lássen* — пакіда́ць адкры́тым [нявы́рашаным] (пытанне); пакіда́ць адчы́неным (акно)

~ stéhen* — быць адчы́неным [адкры́тым]

die Wahl steht Íhnen ~ — Вам дае́цца пра́ва выбіра́ць

es steht ihm ~ zu géhen óder zu bléiben — ён мо́жа пайсці́ ці заста́цца

2) адкры́та, шчы́ра

~ geságt — шчы́ра ка́жучы

~ (zutáge, zu Táge) líegen* — быць відаво́чным

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

śmierć

śmier|ć

ж. смерць;

~ć naturalna — натуральная смерць;

~ć nagła — раптоўная смерць;

~ć cywilna — пазбаўленне грамадзянскіх правоў;

kara ~ci — смяротная кара;

pasować się ze ~cią — змагацца са смерцю;

sprawa życia i ~ci — пытанне жыцця і смерці;

raz kozie ~ć — адзін раз паміраць; адна казе смерць; два разы не паміраць, а раз давядзецца;

~ć pozorna — летаргія;

czarna ~ć — чума;

zaglądać ~ci w oczy — глядзець смерці ў вочы

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

зачапі́ць, ‑чаплю, ‑чэпіш, ‑чэпіць; зак., каго-што.

1. Захапіць, падчапіць (кручком, пятлёй і пад.). Зачапіць вядро на крук. Зачапіць бервяно бусаком. □ [Алеся] зачапіла хусткай чамадан, ускінула на плечы і рашуча перайшла чыгунку. Шамякін. // Рухаючыся, выпадкова закрануць што‑н., дакрануцца да каго‑н. На тратуарах было цесна, я баяўся, каб знячэўку каго не зачапіць, і стараўся ісці асцярожна. Скрыган. Рамізнік зачапіў воссю за вугал — пасыпалася парахня. П. Ткачоў.

2. перан. Зрабіць шкоду каму‑, чаму‑н., папсаваць. Зачапіў смерч край хлява, разбурыў, расшматаў. Асіпенка. — Дзеда ж тады ніводная пчала не ўкусіла, можа і мяне не зачэпяць. Якімовіч. // Усхваляваць, абудзіць якое‑н. пачуццё. [Ганна:] Зачапіла твая Люда яго маладое сэрца, — месца хлопец не знаходзіць сабе. Губарэвіч. // Разм. Зняважыць чые‑н. пачуцці, інтарэсы. Зачапіць самалюбства. Зачапіць гонар. / у безас. ужыв. Зачапіла Габруся. Балючае месца павярэдзілі. Ды смехам яшчэ. Шынклер.

3. Пачаць гаворку, размову з кім‑н., сказаць каму‑н. што‑н. Жанчыны, як знарок, не абганялі.. [Аксінню], доўга ішлі побач, пакуль хтосьці з іх не азваўся, не зачапіў яе. Ракітны. Жанчынам трэба было за што зачапіць язык. Пташнікаў. // перан. Закрануць у размове, гутарцы якое‑н. пытанне, тэму. За сталом ішла размова. Пра навуку, атам, космас, і зусім не выпадкова зачапілі бога ўскосна. Гілевіч.

•••

Зачапіць за жывое — усхваляваць; закрануць самалюбства.

Няма за што рук (рукі) зачапіць — тое, што і няма за што рук (рукі) зацяць (гл. зацяць).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)