Schuld

f -, -en

1) доўг

éine ~ ábtragen* [tílgen, bezáhlen] — пагаша́ць [плаці́ць] доўг; абавя́зак

2) віна́

~ und Sühne — злачы́нства і пакара́нне

séine ~ éingestehen* [bekénnen*, ánerkennen*] — прызна́ць сябе́ вінава́тым

ich bin mir kéiner ~ bewússt — я не лічу́ сябе́ вінава́тым

óhne méine ~ — не па маёй віне́

~ an etw. (D) trágen* — быць вінава́тым у чым-н.

éine ~ auf sich láden* — правіні́цца

die ~ auf j-n ábwälzen — звалі́ць віну́ на каго́-н.

die ~ fällt auf ihn [liegt bei ihm] — гэ́та яго́ віна́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

wáchsen

*

I

vi (s)

1) расці́

sich (D) den Bart ~ lássen* — адпусці́ць бараду́

2) расці́, узраста́ць, павялі́чвацца

die Árbeit wächst éinem únter den Händen — рабо́ты стано́віцца ўсё больш

die Árbeit wächst mir über den Kopf — у мяне́ рабо́ты па го́рла

3)

er ist díeser Sáche (D) nicht gewáchsen — гэ́та яму́ не па плячу́

sie wáren einánder gewáchsen — яны́ былі́ ва́ртыя адзі́н аднаго́ [не ўступа́лі адзі́н аднаму́]

II

vt

1) вашчы́ць, васкава́ць

2) зма́зваць (лыжы)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

wéniger

(comp ад wénig) a

1) менш, ме́ней

mehr óder ~ — больш ці менш

désto ~ — тым ме́ней

nichts ~ als… — са́мае ме́ншае…, не менш як…

nicht ~ als… — менш за ўсё…, зусі́м не…

nicht mehr und nicht(s) ~ als… — ні больш, ні менш як…

er will darüber nicht schréiben*, viel ~ spréchen* — ён не хо́ча піса́ць пра гэ́та, а тым больш гавары́ць

2) матэм. мі́нус

sechs ~ vier ist zwei — шэсць мі́нус чаты́ры ро́ўна двум

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

óhne

1.

prp (a)

1) без

~ Zwéifel — безумо́ўна, бясспрэ́чна

2) акрамя́, без

~ wéiteres — акрамя́, не лі́чачы, без

~ Spaß — без жа́ртаў, у гэ́тым ёсць зе́рне і́сціны

3)

das ist nicht (so) ~ — разм. гэ́та ма́е сэнс

2.

cj

~ dass — без таго́, каб

nicht ~ zu — не без таго́, каб

~ zu lésen — не чыта́ючы

~ zu spréchen — нічо́га не ка́жучы

~ auch ein Wort geságt zu háben — не сказа́ўшы ні сло́ва

~ dass er weiß — без яго́ ве́дама

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Geld

n -es, -er гро́шы

báres ~ — гато́ўка

zu ~ kómmen* — разбагаце́ць, нажы́цца

das kóstet viel ~ — гэ́та кашту́е шмат гро́шай

~er éinkassieren — збіра́ць гро́шы [узно́сы, пада́ткі]

bei ~(e) sein — разм. мець гро́шы, быць пры граша́х

~ éinheimsen — разм. заграба́ць гро́шы

j-n um sein ~ bríngen* — пазба́віць каго́-н. гро́шай

~(er) unterschlágen* — зрабі́ць растра́ту гро́шай

schwéres ~ kósten — до́рага абысці́ся [каштава́ць]

er hat ~ wie Heu — у яго́ про́цьма [бе́зліч] гро́шай

mit dem ~(e) um sich wérfen* [schméißen*] — раскіда́цца грашы́ма

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

ГАДЗІ́ННІК,

прылада для вымярэння часу. Бываюць: сонечныя, вадзяныя, пясочныя, агнявыя, механічныя, электрычныя (гл. Электрычны гадзіннік), камертонныя, электронныя (гл. Кварцавы гадзіннік), атамныя (гл. Квантавы гадзіннік), наручныя, кішэнныя, настольныя, насценныя, вежавыя (напр., куранты), спецыяльныя (секундамеры, хранометры, шахматныя, праграмныя, радыёмаячныя, падводныя і інш.). Да «прылад часу» адносяць таксама таймер, рэле часу, хранограф і інш. У астр. даследаваннях выкарыстоўваюцца гадзіннікі астранамічныя.

Сонечныя гадзіннікі вядомы з 3-га тыс. да н.э. (Стараж. Вавілон), наз. гноман. Мелі стрыжань ці пласціну, цень ад якіх падала на канічны або плоскі цыферблат. У Вавілоне выкарыстоўвалі і вадзяны гадзіннік — пасудзіну са шкалой, у якую раўнамерна паступала (або з якой выцякала) пэўная колькасць вады за пэўныя адрэзкі часу. Такія гадзіннікі былі пашыраны ў стараж. Егіпце, Іудзеі, Грэцыі, Кітаі і інш. Каля 150 да н.э. грэч. механік Ктэсібій стварыў вадзяны паплаўковы гадзіннік — прататып гадзінніка, што выкарыстоўваўся да 18 ст. Сонечныя гадзіннікі (у т. л. ў выглядзе вял. збудаванняў) выкарыстоўвалі ў абсерваторыях Усходу і Індыі амаль да 17 ст. Пераносныя сонечныя гадзіннікі былі пашыраны ў Еўропе ў 16 ст. У 1736 у Нясвіжы (Беларусь) напісаны на лац. мове курс пра выраб сонечных гадзіннікаў розных канструкцый. Пясочны гадзіннік рабілі з дзвюх (часам цэлай сістэмы) лейкападобных пасудзін, праз звужэнне паміж якімі высыпаўся пясок. Яго шырока выкарыстоўвалі ў мараплаўстве (т.зв. «карабельныя склянкі»), у медыцыне (ім карыстаюцца і цяпер). Для адліку больш працяглых прамежкаў часу служылі (асабліва ў Кітаі) агнявыя гадзіннікі. Гэта былі лямпы з пэўнай колькасцю алею (маглі гарэць суткамі), канструкцыі (напр., спіралі) з пруткоў спец. саставу (маглі раўнамерна гарэць месяцамі), спец. свечкі з меткамі. Звесткі пра механічныя гадзіннікі вядомы з візантыйскіх рукапісаў 578. Першы мех. вежавы гадзіннік пабудаваны ў Мілане ў 1335, у Расіі — у 1404 (на Спаскай вежы Крамля). У 14 ст. створаны мех. гадзіннік са шпіндэльным спускам (меў дакладнасць ходу 0,5 гадз за суткі). Такія гадзіннікі былі надзейныя і праіснавалі да канца 19 ст. Каля 1510 замест гір упершыню ўжыта спружына і створаны кішэнны мех. гадзіннік (Германія). У 1675 у Англіі вынайдзены кручковы механізм — разнавіднасць анкернага спускавога механізма (гл. Анкер), які выкарыстоўваюць і ў цяперашніх ходзіках. Вынаходнік Х.Гюйгенс стварыў мех. гадзіннік з маятнікавым (1657, гл. Маятнік) і балансірным (1675, гл. Балансір) рэгулятарам, з анкерна-якарным спускам (1659). Гадзіннік з біметал. балансірам сканструяваў І.П.Кулібін (1767). З 2-й пал. 19 ст. стаў пашыраны свабодны анкерны ход, які выкарыстоўваецца і ў сучасных наручных і кішэнных гадзінніках. З канца 17 ст. ў кішэнных гадзінніках устанаўліваюць мінутныя стрэлкі, з 1760 — і секундныя. У канцы 19 — пач. 20 ст. ў Швейцарыі створаны матэрыялы (інвар — для маятнікаў, элінвар — для спіралей), якія практычна ліквідавалі тэмпературныя ўздзеянні на ход мех. гадзіннікаў. У пач. 20 ст. з’явіліся электрагадзіннікавыя сістэмы. У 1920—60-я г. распрацаваны асабліва дакладныя гадзіннікі: камертонныя (у іх выкарыстоўваецца эфект ваганняў камертона), кварцавыя (ваганне кварцавай пласціны), атамны (ваганне атамаў); іх дакладнасць адпаведна 10​-1, 10​-4, 10​-8 с/сут. Сучасныя мех. гадзіннікі маюць: рухавік (спружына, гіра), сістэму колаў, ход або спускавы механізм, рэгулятар, механізмы заводкі і стрэлачны; могуць мець прыстасаванні, якія паказваюць даты месяца і дні тыдня, проціўдарныя, аўтам. падзавод і інш.

На Беларусі унікальным помнікам сярэдневяковай тэхнікі з’яўляецца вежавы гадзіннік касцёла езуітаў у Гродне, створаны ў 2-й пал. 17 ст. Гэта найстарэйшы маятнікавы гадзіннік з вядомых на тэр. СНД. У яго механізме выкарыстаны анкерны ход, які ажыццяўляецца пад дзеяннем грузу (60 кг), што апускаецца з вышыні 15 м за 36 гадз. Першая ў Рас. імперыі гадзіннікавая ф-ка пабудавана ў 1789 у в. Беражань Горацкага павета (гл. Беражанская гадзіннікавая мануфактура). Масавая вытв-сць наручных гадзіннікаў у СССР пачалася ў 1930, на Беларусі — у 1956 (гл. Мінскі гадзіннікавы завод «Прамень»). З 1975 мінскі з-д «Электроніка» выпускае электронныя наручныя гадзіннікі з лічбавай індыкацыяй на вадкіх крышталях; СКБ «Няміга» распрацоўвае гэтыя гадзіннікі і ажыццяўляе іх серыйнае асваенне; электронныя гадзіннікі выпускае таксама пінскі з-д «Камертон» (з-ды і бюро ўваходзяць у НВА «Інтэграл»). Дэталі да гадзіннікаў пастаўляе Віцебскі з-д гадзіннікавых дэталей.

Літ.:

Пипуныров В.Н. История часов с древнейших времен до наших дней. М., 1982;

Завельский Ф.С. Время и его измерение. 5 изд. М., 1987;

Шполянский В.А., Чернягин Б.М. Электрические приборы времени. М., 1964;

Мясников Л.Л., Булыгин А.С. Атомные часы и система времени. Л., 1972.

У.М.Сацута.

т. 4, с. 420

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

мысль ж. ду́мка, -кі ж.; (мышление — ещё) мысль, род. мы́слі ж., мн. мы́слі, -ляў, мы́сленне, -ння ср.;

име́ть в мыслях мець у ду́мках (у мы́слях);

о́браз мыслей склад ду́мак;

си́ла челове́ческой мысли сі́ла чалаве́чага мы́слення;

◊

за́дняя мысль за́дняя ду́мка;

предвзя́тая мысль прадузя́тая ду́мка;

мелькну́ла, пришла́ в го́лову мысль мільгану́ла, прыйшла́ ў галаву́ ду́мка;

пода́ть мысль пада́ць ду́мку;

э́то навело́ на мысль гэ́та навяло́ на ду́мку;

собра́ться с мыслями сабра́цца з ду́мкамі (з мы́слямі);

держа́ться той мысли, что… трыма́цца той ду́мкі, што…;

не допуска́ть мысли (о чём) не дапуска́ць ду́мкі (аб чым);

прийти́ к мысли прыйсці́ да ду́мкі;

в мыслях не́ было у ду́мках (у мы́слях) не было́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

представля́ться несов.

1. (называть себя при знакомстве) рэкамендава́цца, знаёміцца, прадстаўля́цца;

2. (представать в воображении) прадстаўля́цца, уяўля́цца; (казаться) здава́цца; (слышаться) чу́цца;

и́здали всё представля́ется ме́ньшим здалёк усё здае́цца (уяўля́ецца) ме́ншым;

э́то вам то́лько представля́ется гэ́та вам то́лькі здае́цца; (слышится) чу́ецца;

3. (представать, являться) паўстава́ць (перад кім, чым); з’яўля́цца, паяўля́цца (перад кім, перад чым); (показываться) пака́звацца;

де́ло представля́ется в тако́м ви́де спра́ва паўстае́ ў такі́м вы́глядзе;

4. (притворяться) разг. прыкі́двацца, стро́іць з сябе́ (каго, што);

представля́ться глухи́м прыкі́двацца глухі́м, стро́іць з сябе́ глухо́га;

5. (возникать, случаться) трапля́цца; быць;

представля́ется возмо́жность трапля́ецца (ёсць) магчы́масць;

6. страд. падава́цца; прыво́дзіцца; прадстаўля́цца; прад’яўля́цца; дастаўля́цца; ста́віцца; знаёміцца, рэкамендава́цца, малява́цца; пака́звацца, выво́дзіцца; см. представля́ть​ 1—5, 8.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

приста́ть сов.

1. прыста́ць; (о липких и красящих веществах) узя́цца (за што); (прилипнуть) прылі́пнуць;

2. (о болезни) разг. прыста́ць;

3. (обратиться с назойливой просьбой) разг. прыста́ць; прычапі́цца;

4. (присоединиться) прыста́ць, далучы́цца;

5. (причалить) прыста́ць, прыча́ліць; см. пристава́ть;

6. (остановиться, расположиться) прост., уст. спыні́цца;

7. (быть к лицу) уст. прыста́ць, быць да тва́ру;

ей не приста́л э́тот наря́д ёй не да тва́ру гэ́ты ўбор;

8. (приличествовать) падыхо́дзіць, пасава́ць;

э́то ему́ не приста́ло гэ́та яму́ не падыхо́дзіць (не пасу́е);

9. (устать, утомиться) прыста́ць, стамі́цца;

◊

как ба́нный лист приста́ть прылі́п як смала́; прычапі́ўся як п’я́ны да пло́ту;

с ножо́м к го́рлу приста́ть з нажо́м да го́рла прыста́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

производи́ть несов.

1. (совершать, делать, выполнять) рабі́ць, право́дзіць, выко́нваць;

производи́ть о́пыт рабі́ць (право́дзіць) до́след;

производи́ть подсчёт рабі́ць падлі́к;

производи́ть ремо́нт рабі́ць (выко́нваць) рамо́нт;

2. (причинять, порождать, вызывать) рабі́ць, выкліка́ць, прычыня́ць;

производи́ть впечатле́ние рабі́ць (выкліка́ць) ура́жанне;

производи́ть переполо́х выкліка́ць (рабі́ць) пярэ́палах;

3. (вырабатывать) вырабля́ць;

производи́ть проду́кцию вырабля́ць праду́кцыю;

производи́ть ты́сячи тонн пшени́цы, ржи, са́хара вырабля́ць ты́сячы тон пшані́цы, жы́та, цу́кру;

4. (рождать) нараджа́ць;

производи́ть пото́мство нараджа́ць пато́мства;

5. (в чин, звание) узво́дзіць (у чын), надава́ць чын;

производи́ть в лейтена́нты узво́дзіць у чын лейтэна́нта;

6. (устанавливать происхождение) выво́дзіць;

э́то сло́во произво́дят от гре́ческого ко́рня гэ́та сло́ва выво́дзяць ад грэ́часкага ко́раня;

◊

свет не производи́л свет не ба́чыў;

производи́ть на свет нараджа́ць на свет;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)