◎ Нага́льны ’напорысты’, ’тэрміновы’, ’праліўны (пра дождж)’ (Сл. ПЗБ), укр. нагальний ’спешны’, ’раптоўны’, ’бурны, парывісты’. Відаць, можа быць звязана з *naglъ (гл. наглы), якое мае ўсе пералічаныя значэнні. Магчыма, сюды ж і рус. нагал ’заклік, вокліч ці песня ў такт працы’, якое Фасмер (3, 35) выводзіць з гилить ’смяяцца, насміхацца’ і якому ў сваю чаргу адпавядае укр. голити ’прыспешваць, паганяць’ (Брукнер, 133), серб.-харв. галити ’жадаць, прагнуць’ і інш., гл. галіцца (дзе дапускаецца супадзенне ў корані *gal‑ розных па паходжанню лексем).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паго́да ’надвор’е’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Яруш., Клім.), пого́да ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’добрае надвор’е’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Мал., КЭС. віл., Янк. БП, ТС, Клім., Інстр. II). Рус. пого́да ’надвор’е’, укр. пого́да ’надвор’е; добрае надвор’е; бура, дождж, снег; пагадненне; міравая’, польск. pogoda ’надвор’е’, чэш., славац. pohoda ’добрае надвор’е; спакой, душэўны камфорт’. У дыялектах заходніх і ўсходніх моў значэнні мяняюцца ад ’добрае надвор’е’ праз нейтральнае ’надвор’е’ да ’дрэннае надвор’е, непагода’ (гл., напр., Талстой, ВЯ, 1963, № 1, с. 33 і наст.). Да год (гл.) (Фасмер, 1, 426).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Планіда ’лёс, вышэйшае прадвызначэнне’ (чач., Мат. Гом.; Бяльк.; Растарг.), ст.-бел. планита (XVI ст.). З планета (гл.) у выніку мены е > и ў запазычаных словах пад уплывам народнай этымалогіі (Карскі, 1, 188). Паводле Німчука (Давньорус., 20), и (i) адлюстроўвае грэка-візантыйскае вымаўленне πλανήτης ’планета’; азванчэнне τ у міжвакальным становішчы. Тое ж рус. плани́да ’лёс’, ’планета’, ’камета’, ’моцны вецер, дождж, гром’, якія узніклі ў выніку пераафармлення лексемы планита пад уплывам слоў накшталт Фемида. Новае значэнне ’лёс’ узнікла ў сувязі з астралагічнымі гараскопамі (КЭСРЯ, 340).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
і¹, злуч.
1. спалучальны. Злучае аднародныя члены сказа, а таксама часткі складаназлучанага сказа.
Мір і дружба.
На дварэ было і сыра, і холадна.
Пачатак быў зроблены, і, трэба сказаць, пачатак нядрэнны.
2. пералічальны. Злучае асобныя члены пералічэння.
І шыла, і мыла, і прала, і ткала — і ўсё языком (з нар.).
3. выніковы. Злучае сказы, якія суадносяцца як дзеянне і вынік.
Прайшоў дождж, і трава адразу зазелянела.
4. супраціўны. Злучае сказы і члены сказа ў супраціўным паведамленні.
Мужчына, і плача.
Ён хацеў стаць на ногі і ўпаў.
5. уступальны. Ужыв. ў знач., блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
І не складаная задача, а падумаць над ёй трэба.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
адлі́ць¹, адалью́, адалье́ш, адалье́; адальём, адальяце́, адалью́ць і адлію́, адліе́ш, адліе́; адліём, адліяце́, адлію́ць; адліў, адліла́, адліло́; адлі́; адліты; зак.
1. што і чаго. Выліць частку вадкасці з чаго-н.
А. літр малака.
А. вады з вядра.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Адхлынуць (пра кроў).
Кроў адліла ад твару.
3. каго. Абліўшы вадой, прывесці каго-н. да прытомнасці (разм.).
А. хворага халоднай вадой.
4. Ліць, ісці на працягу якога-н. часу (пра дождж); скончыць ліць.
Цэлы тыдзень адлілі дажджы.
|| незак. адліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).
|| наз. адліва́нне, -я, н. (да 1—3 знач.) і адлі́ў, -ліву, м. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вдруг нареч.
1. (внезапно) ра́птам; ура́з; ра́зам; (сразу) адра́зу; (неожиданно) зняна́цку;
вдруг поли́л дождь ра́птам лі́нуў дождж;
2. част., разг. (а если) а ра́птам, а што як;
а вдруг он заболе́ет а ра́птам (а што як) ён захварэ́е.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
безупы́нны
1. безостано́вочный;
~ная рабо́та заво́да — безостано́вочная рабо́та заво́да;
б. рух — безостано́вочное движе́ние;
2. беспреры́вный; непреры́вный;
б. дождж — беспреры́вный (непреры́вный) дождь;
3. (постоянный) беспреста́нный, непреста́нный; (неослабевающий — ещё) неуста́нный, безуста́нный; неосла́бный;
~ныя кло́паты — беспреста́нные (непреста́нные, неуста́нные, безуста́нные) хло́поты
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
spit
I [spɪt]
1.
spat or spit, spitting
2.
v.t.
1) плява́ць
2) выплёўваць
3.
v.i.
1) плява́цца
2) трашчэ́ць, шыпе́ць (пра сьве́чку, аго́нь); пы́рхаць, фы́ркаць (пра ката́)
3) церушы́ць (пра дро́бны сьнег), імжэ́ць (пра дождж)
4.
n.
1) сьліна́ f.; пляво́к -ўка́ m.
2) плява́ньне n.
3) дро́бны дождж або́ сьнег
•
- spitting image
II [spɪt]
1.
n.
1) ражо́н -на́ m. (для сма́жаньня мя́са)
2) каса́ f., мыс -у m.
2.
v.t.
1) натыка́ць, наткну́ць (на ражо́н)
2) прабіва́ць, прабі́ць; пракало́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
mocno
моцна;
wczoraj mocno padało — учора быў моцны дождж;
mocno zbudowany — моцнага целаскладу;
mocno spała — яна моцна спала;
mocno przekonany — моцна перакананы;
trzymaj się mocno! — трымайся!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ustać
I зак.
выстаяць, устаяць;
nie móc ustać na nogach — не магчы ўстаяць на нагах
II usta|ć
зак. перастаць, спыніцца;
deszcz ~ł — дождж перастаў ісці
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)