éine únerwüstliche [robúste] ~ háben — мець мо́цнае здаро́ўе
auf j-s ~ trínken* — піць за чыё-н. здаро́ўе
bei gúter ~ — пры по́ўным здаро́ўі
zur ~! — бу́дзьце здаро́выя! (пры чханні)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
На́лаб ’да дна’ (круп., Полымя, 1980, 8, 254), ’набгом, адразу, у адзін прыём’ (навагр., Нар. сл.; Юрч. Фраз.), на́лба ’нагнуўшы вядро, збанок (піць)’ (пухав., Бел. дыял.; Сцяшк. Сл.), налбом ’нагбом’ (Сл. ПЗБ), рус.на́лоб выпить ’выпіць да дна, поўнасцю, закінуўшы пры гэтым галаву’ (Даль), налобо́к ’поўнасцю, да канца (выпіць)’ (СРНГ). Тлумачэнне Даля дае кірунак этымалагізацыі — да лоб (нагнуўшы пасудзіну на лоб) у выніку сцяжэння — налаб, або на лба > на́лба.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Піце́ц ’піток’ (ТС), укр.питець ’тс’. Вытворнае ад піць (гл.), параўн. піток. Згодна з ESJSt (11, 647), дэрыват ад *pitati ’карміць, жывіць, насычаць’, дакладней, ад больш архаічнай формы, засведчанай у ст.-слав.питѣти ’тс’, што ўтворана ад назоўніка *рііь, параўн. ст.-інд.авест.ріш‑ ’страва, пітво’, асец.fud ’мяса’ і пад.; дыферэнцыяцыя значэння другасная, тлумачыцца супрацьпастаўленнем аналагічнаму тэрміну ядзенне (гл.), што, магчыма, утвараў рыфмаваны фразеалагізм, параўн. рус.тапёра и едера.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суса́к ’вадзяная ці балотная расліна, Butomus L.’ (ТСБМ, Кіс.), ’банцушнік парасонавы, Butomus umbellatus L.’ (Некр. і Байк.). Цюркізм, але дакладная крыніца не вызначаны Мяркулава (Очерки, 55–56) параўноўвае з баш.сǝскə ’кветка’, чув. çеçке, тат.сǝсǝк ’тс’, таму што расліна цвіце прыгожымі ружовымі кветкамі; як вадзяная расліна звязваецца з тур.susak ’вядро, коўш’, кірг.сууса ’хацець піць’, тат.сусау ’тс’ (Дзмітрыеў, Строй, 544). Гл. яшчэ ЕСУМ, 5, 482. Беларускае, відаць, з рускай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сіліпа́ць ‘прагна есці’ (Мат. Маг.), рус.смал.силипа́ть ‘піць з прысвістам, сёрбаннем’, ‘высоўваць язык’, ‘сцябаць’. Дыялектны варыянт дзеяслова салупаць (гл.), параўн. сылыпа́ць ‘балбатаць’: сылыпаць языком (Бяльк.). Анікін (Опыт, 278), дапускаючы старое запазычанне з балт.*salp‑, звязанага з літ.sulpti ‘лізаць, ссаць’ (Мартынаў, Бел.-укр. ізал., 49), усё ж схіляецца да анаматапеічнага паходжання зыходнай формы (Фасмер, 3, 714), гл. таксама Анікін, 495. Аналагічна гл. селяпаць. Сувязь з сіляць ‘чэрпаць’ (гл.), хутчэй за ўсё, мае другасны характар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тра́піць, -плю, -піш, -піць; зак.
1. Пацэліць у што-н., метка кінуўшы, стрэліўшы.
Т. у цэль.
2. Увайсці, пранікнуць куды-н., знайсці тое, што шукаў.
Кароткім шляхам т. туды, дзе чакалі.
3. Апынуцца ў якіх-н. умовах, абставінах (звычайна неспрыяльных).
Т. у непрыемнае становішча.
4. Аказацца дзе-н. у патрэбны момант, апынуцца дзе-н.
Т. на вяселле.
5. Знянацку наступіць на што-н., уступіць у што-н.
Т. нагой у лужыну.
6. Папасці, надарыцца.
Яму трапіла ў рукі цікавая кніга.
◊
Трапіць на кручоккаму, чый, да каго (разм.) — даць сябе падмануць, ашукаць, папасціся ў чым-н.
Трапіць на языккаму (разм.) — стаць прадметам гутаркі, абгавораў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́хапіць, ‑шлю, ‑піш, ‑піць; каго-што.
1. Імгненна выняць, дастаць. Выхапіць шаблю з ножнаў. □ [Жанчына] кінулася наперад і выхапіла дзяўчынку проста з-пад машыны.Скрыпка.// Узяць што‑н. наўгад, выпадкова. Выхапіць цытату.//перан. Вылучыць святлом, позіркам і пад. Агеньчык цыгаркі на момант выхапіў з цемры.. твар [Цімоха], чорную калматую бараду, аблуплены казырок салдацкай шапкі.Сіўцоў.
2. Схапіўшы, забраць, адабраць; вырваць. Выхапіць палку з рук.//перан. Вызваліць. Недзе там застаўся.. камандзір, іх таварыш. Пакуль гітлераўцы апамятаюцца, трэба выхапіць яго адтуль.Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кашчу́нства, ‑а, н.
1. Адзін з відаў злачынства супроць веры ў праваслаўнай царкве і ў заканадаўстве царскай Расіі: знявага рэлігійнай святыні.
2. Зневажальныя адносіны да таго, што паважаюць, чым даражаць іншыя. Валянціна Андрэеўна.. амаль узненавідзела іх у гэты міг, мужа і доктара, які ўратаваў яе сына.. — за тое, што ў такі момант, калі Славік, можа, на валаску ад смерці, яны збіраюцца піць спірт. Кашчунства!Шамякін.— Ці ж можна пазбаўляць чалавека найвялікшага шчасця — бацькоўства?! Гэта ж кашчунства.Грамовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перацярпе́ць, ‑цярплю, ‑церпіш, ‑церпіць; зак.
1.што. Перажыць, перанесці, выцерпець усё, многае. Перацярпець усе нягоды. □ Пройдзе ўсё... Не плачу, Ўсё перацярплю, Веру я: што ўбачу Тых, каго люблю.А. Александровіч.Спачатку давялося перацярпець боль няўдач.«ЛіМ».// Церпячы, пераадолець, знесці што‑н.; пацярпець які‑н. час. Перацярпець спакусу. □ Галай стаяў, абапёршыся аб сцяну. Хацелася піць. «Перацярплю. Адправяць у турму, там і нап’юся...»Асіпенка.
2.чаго і без дап. Зазнаць шмат пакут, гора і пад. Колькі ён перацярпеў за свой век!
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пы́са, ‑ы, ж.
1. Ніжняя частка галавы (з губамі і ноздрамі) у жывёл. Карова працягвае пысу, ліжа руку шурпатым цёплым языком.Асіпенка.Конь .. шумна фыркнуў, дакрануўся пысай да вады, але піць не захацеў.Хомчанка.З суседняга пакоя выйшаў сабака, прыязна абцёрся аб мае ногі і паклаў пысу мне на калені.Карпюк.Андрушка трымаў абедзвюма рукамі Лыску за пысу, каб той не брахнуў.Лобан.
2.Разм.груб. Твар. Дзядзька вырывае з маіх рук лыжку, строга загадвае: — Пысу памый!Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)