Тайфу́н ’трапічны цыклон, ураган вялікай разбуральнай сілы’ (ТСБМ; 1914 г., КСНН). Праз рус.тайфу́н ’тс’ з англ.typhoon (адсюль і ў іншыя еўрапейскія), першакрыніцай якога з’яўляецца кіт.tai fêng ’вялікі вецер, цыклон’ (Фасмер, 4, 12; Чарных, 2, 225; ЕСУМ, 5, 504). Паводле Акуленкі (Мовознавство, 1997, 1, 16), кантамінаванае з араб.tūfán ’віхор’ (< грэч.τυφών).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цыкло́н, ‑а і ‑у, м.
1.‑у. Віхравы рух атмасферы з паніжэннем атмасфернага ціску ад перыферыі да цэнтра віхру. Цыклон нясе з сабою дождж ці снег, антыцыклон — добрае надвор’е.«Маладосць».// Бура, ураган. Над Беларуссю праносіліся моцныя цыклоны з трывожнымі выбухамі грому.Хведаровіч.
2.‑а. Апарат, заснаваны на выкарыстанні сіл інерцыі, прызначаны для ачысткі паветра ці газу ад узважаных у іх цвёрдых часцінак.
[Ад грэч. kykléō — кручуся.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
я́страб ~це́ў на курэ́й — я́стреб налете́л на кур;
~це́ў пыл — налете́ла пыль;
н. на слуп — налете́ть (наткну́ться) на столб;
2. (о неожиданном налёте) нагря́нуть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цыкло́н
(гр. kyklon = які верціцца)
буйнамаштабны атмасферны віхор з паніжэннем ціску ад перыферыі да цэнтра, які суправаджаецца вялікай воблачнасцю і ападкамі; бура, ураган (параўн.антыцыклон).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
цыкло́нм.метэар. Zyklón m -s, -e; Wírbelsturm m -(e)s, -stürme (ураган); геагр. Tíefdruckgebiet n -(e)s, -e, Tief n -s, -s (абшарнізкагаціску)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
налете́тьсов.
1.в разн. знач. наляце́ць;
налете́л урага́н наляце́ў урага́н;
налете́ли му́хи наляце́лі му́хі;
налете́ть с кулака́ми наляце́ць з кулака́мі;
я́стреб налете́л на куря́страб наляце́ў на курэ́й;
на о́кна налете́ла пыль на во́кны наляце́ў пыл, на во́кны паналята́ла пы́лу.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
БУ́РА,
шторм, вельмі моцны працяглы вецер, які выклікае вял. хвалі на моры і разбурэнні на сушы. Узнікае пры інтэнсіўных цыклонах (асабліва трапічных), смерчах, навальніцах. Сіла ветру каля зямной паверхні 9—12 балаў па Бофарта шкале, скорасць 20—50 м/с, асобныя парывы да 100 м/с (гл. таксама Ураган, Шквал). На адкрытых месцах у Беларусі здараецца прыкладна раз у год, найчасцей вясной або восенню пры моцным зах. і паўд.-зах. ветры (да 30—35 м/с).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Навальні́ца ’рус. гроза’ (БРС, Касп., Бяльк., Кліх, Сцяшк., Яруш., Байк. і Некр.), ’бура, ураган; наплыў, вялікая маса, тлум’ (Гарэц., Др.-Падб.), польск.крак.nawalnica ’вялікі, раптоўны, моцны дождж’, паўн.-зах.nawalnica, nawałnica ’бура з градам, моцным ветрам і праліўным дажджом’, усх. ’дажджавая хмара’, славін.-кашуб.nωvωwlńica ’бура’. Беларуска-польская інавацыя, утвораная хутчэй за ўсё незалежна на абедзвюх тэрыторыях са спалучэння тыпу навальны дождж (nawalny deszcz) ’тс’, што ў сваю чаргу да навала (nawała) ’стыхія’; ’бура’, валі́ць ’ісці’ (пра ападкі) і пад., гл. Цыхун, Бел.-польск. ізал., 145–146.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скло́ка ‘сварка, непрыязныя адносіны’ (ТСБМ), ‘калатня, гармідар; віхор, ураган’ (Ласт.), ‘моцны вецер з дажджом’: нахопітца склока да й пакруціць, паломіць усе збожэ (Сержп.). Параўн. укр.скло́ка ‘сварка’ (з рус., гл. ЕСУМ, 5, 276), рус.скло́ка ‘тс’, якое Якабсон (IJSLP, 1959, 1–2, 270) узводзіць да клок (гл.), параўн. таксама клаката́ць ‘сварыцца’ (Мат. Гом.), гл.; сюды ж склы́ка ‘лаянка, варожасць’ (Касп., Мат. Гом.), ‘сваркі, калатня’ (Растарг.), якое Трубачоў (Дополн., 3, 642) лічыць экспрэсіўным пераўтварэннем склока; хутчэй да клы́чыць ‘шкуматаць, блытаць; дражніць (злаваць)’, гл. Фасмер (3, 642) рус.склы́ка разглядае як дэрыват ад клык (гл.). Першасным значэннем трэба прызнаць ‘блытаць, круціць’, параўн. клочча ‘адходы пры апрацоўцы льну’ (гл.), рус.скло́чить ‘склычыць, пераблытаць’ (Ласт.).