ці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; незак.

1. каго-што і на што. Налягаць сваім цяжарам на каго-, што-н.; націскаць.

Ц. нагой на рыдлёўку.

Ц. на кнопку званка.

2. перан. Прыгнятаць, душыць.

Боль ціснуў грудзі.

3. Сціскаць.

Крыгі ціснулі лодку.

Ц. руку.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць цесным, сціскаць цела (пра абутак, адзежу).

Чаравікі ціснуць.

Пінжак цісне ў плячах.

5. перан. Настойваць, дамагацца, напіраць, прымушаць.

На яго ціснулі, прымушалі завяршыць работу.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Мучыць, турбаваць празмернымі цяжкасцямі.

У час вайны людзей ціснуў голад.

7. Прыціскаць, туліць.

Маці ціснула дзіця да грудзей.

8. што. Выціскаць.

Ц. сок з яблык.

Ц. алей.

9. Рабіць (віно, гарэлку) саматужным спосабам; гнаць (разм.).

10. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павялічвацца, узмацняцца (пра мароз, холад).

Мароз цісне.

11. Старацца закончыць, завяршыць якую-н. творчую работу (разм.).

Ц. дысертацыю.

|| наз. ціск, -у, м. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

чака́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. каго-чаго, з дадан. і без дап. Знаходзіцца, заставацца дзе-н., разлічваючы на чый-н. прыход, з’яўленне і пад. каго-, чаго-н. ці здзяйсненне чаго-н.

Ч. таварыша.

Аўтобус чакаў пасажыраў.

2. чаго, з дадан. і з інф. Спадзявацца, прадбачваць што-н., разлічваць на што-н.

Ён ужо нічога добрага не чакаў.

Ч. вясцей.

Ён не чакаў сустрэць тут знаёмага.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што. Быць наканаваным каму-н., прадбачыцца.

Яго чакалі непрыемнасці.

Ніхто не ведае, што яго чакае.

4. заг. чака́й(це). Ужыв. як папярэджанне, пагроза: як я табе дам! Я табе пакажу! і пад.

Зноў падмануў? Ну чакай жа!

◊

Не чакай дабра — пра магчымасць бяды, непрыемнасці ад каго-, чаго-н.

Чакаць з мора пагоды (разм., неадабр.) — спадзявацца, разлічваць на што-н., застаючыся пасіўным; безнадзейна чакаць.

Чакаць не дачакацца (разм.) — з нецярпеннем, прагна чакаць.

|| наз. чака́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ігра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

1. што на чым і без дап. Выконваць што‑н. на якім‑н. музычным інструменце. Іграць польку на баяне. Іграць на жалейцы. □ Машыніст іграў. Барыню змяніла лявоніха, потым пайшлі вальсы. Хомчанка. / Пра радыё, аркестр, патэфон і пад. Радыё іграе. Аркестр іграе паходны марш. // перан.; на чым. Выкарыстоўваць чые‑н. пачуцці, схільнасці і пад. для дасягнення пэўных мэт. Іграць на высакародных пачуццях.

2. Удзельнічаць у спектаклі, выступаць на сцэне, у кіно. Іграць без грыму. Іграць у п’есе. □ Яна з поспехам іграла на універсітэцкай сцэне. Васілевіч. // каго-што. Выконваць якую‑н. ролю на сцэне. Аксане даставаліся галоўныя ролі ў п’есах, а я іграў вартавых, салдат і г. д. Пянкрат. — А іграць нас трэба такімі, якімі былі мы — простымі людзьмі, адарванымі вайною ад будзённых спраў. Шчарбатаў. // што. Выконваць, ставіць на сцэне, у тэатры. Іграць п’есу «Лявоніха на арбіце». // перан. Выдаваць сябе за каго‑н.; маскіраваць свае паводзіны, замыслы. — [Маша] цікавая. Спачатку мне здалося, што яна іграе... А ў жыцці нельга іграць! Шамякін. // перан.; на што. Садзейнічаць чаму‑н., спрыяць чаму‑н. Усе штрыхі, усе мастацкія дэталі павінны іграць на галоўную думку спектакля. Сабалеўскі.

3. Тое, што і гуляць (у 2 знач.). Іграць у карты.

4. на чым, у чым. Блішчаць, адбіваючыся ў чым‑н., ад чаго‑н. (пра святло, сонечныя прамяні і пад.). Іграе ранішняй сонца на жывой вадзе. Лынькоў. // Пералівацца рознымі колерамі. Па дарозе вада рассыпалася ў пыл, іграла на сонцы ўсімі колерамі. Маўр. Зялёныя шаты Пад сонцам іграюць стракатасцю фарб. Звонак. // Класціся, перамяшчацца, падаць няроўнымі рухомымі блікамі, плямамі. Сонечная марозная раніца іграла зайчыкамі на сценах пакоя. Гартны. // Знаходзіцца ў руху, то ўзнікаючы, то знікаючы. На вуснах .. [урача] іграла вясёлая ўсмешка. Шамякін.

5. Быць у бадзёрым, узбуджаным стане (пра пачуцці, уяўленні і пад.). Звініць, звініць у лузе скошаным Дзявочы спеў і — замірае. А смутак чмелем растрывожаным Яшчэ ў грудзях маіх іграе. Гаўрусёў.

•••

Іграць на біржы — займацца біржавымі спекуляцыямі.

Іграць на нервах — гнявіць, нерваваць каго‑н. чым‑н.

Іграць першую скрыпку — а) іграць у аркестры партыю першай скрыпкі; б) перан. быць галоўнай уплывовай асобай у якой‑н. справе.

Іграць ролю — мець значэнне, рабіць уплыў.

Іграць у адну дудку — быць заадно з кім‑н.

Кішкі марш іграюць гл. кішка.

Кроў іграе гл. кроў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цень, ‑ю, М ‑і і (у) цяні́, м.

1. Прастора, заслоненая чым‑н. ад сонца. Нам ясна стане ў гэты дзень, Што зелень уся без Сонца згіне, Што толькі з Сонцам дораг цень! Грамыка. // Цемната, змрок. Начны цень. Вячэрні цень. □ Сонечныя прам[я]ні пранізваюць лясны цень, але воблакі час ад часу закрываюць сонца. Пестрак.

2. Цёмны адбітак прадмета на чым‑н., пры ўмове асвятлення з процілеглага боку. Калі ішоў Яўген па вуліцы, цень яго гойдаўся, паласкаўся ў мізэрным водбліску месяца. Баранавых. Полымя свечак ківалася, і на сценах і столі скакалі дзіўныя цені. Арабей. // перан. Пра таго, хто ўвесь час ходзіць за кім‑н., падпарадкоўваецца каму‑н. Раней [Шохан] быў ценем Мудрыка, хадзіў толькі з ім, ва ўсім яму падтакваючы. Навуменка. // перан.; чаго або які. Адлюстраванне ўнутранага стану (трывогі, смутку, болю і пад.). Як толькі вочы яго [Грэчкі] ажылі, на твары лёг пакутны цень. Мележ. Па Толевым твары прабег цень смутку. Якімовіч.

3. перан.; чаго. Слабы след, адбітак чаго‑н.; напамінак аб чым‑н. Умеў.. [Чорны] зрабіць заўвагу, паправіць, перасцерагчы так, што ў гэтым не было і ценю крыўднага. Мележ. Васіль таксама не вельмі паважаў лесніка. Ужо даўно ляжаў між імі чорны цень узаемнай нянавісці. Колас. // Пра верагоднасць пагрозы чаго‑н. Каб дзеці вольныя раслі, — Вайны прагонім цень! Агняцвет. Чорнай хмарай не заслоніць межы Цень злавесны атамнай вайны. Звонак.

4. Невыразныя ў цемры абрысы постаці, фігуры каго‑н. Ля акопаў зашасталі цені. Хтосьці прысеў перад брустверам Валодзевага акопчыка. Навуменка. У лесе мільгануў цень нейкага невялікага звера. Маўр.

5. Пра каго‑н. вельмі аслабленага, худога. Як .. [Косця] зблажэў і аслабеў! Проста не чалавек, а цень... Ваданосаў.

6. Спец. Месца на малюнку, карціне, якое перадае найменш асветленыя ўчасткі чаго‑н. Пакласці цені. Ігра святла і ценю.

7. Здань, дух мерцвяка. Усе асноўныя сцэны П. Малчанаў выконвае з вялікім майстэрствам: дыялог Гамлета з ценем бацькі, сцэна «мышалоўкі», маналог «быць ці не быць», сцэна пахавання Афеліі і інш. «Беларусь».

•••

Кідаць цень на каго-што гл. кідаць.

Навесці цень на ясны дзень гл. навесці.

У цяні — а) непрыкметным, непрыкмечаным (быць, заставацца, трымацца); б) без асаблівай увагі, на заднім плане (пакідаць, трымаць каго‑, што‑н.).

Як цень — неадчэпна (хадзіць за кім‑н.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

nicety [ˈnaɪsəti] n.

1. то́нкасць, даліка́тнасць (у падыходзе, у пытанні і да т.п.)

2. звыч. pl. то́нкасці, дэта́лі;

We haven’t time to con si der all the niceties of the question. Мы не маем часу ўдавацца ва ўсе тонкасці справы.

3. fml дакла́днасць, акура́тнасць;

to a nicety як ма́е быць, як нале́жыць, як след; дакла́дна

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

subject​2 [ˈsʌbdʒɪkt] adj.

1. падпара́дкаваны, падула́дны;

subject nations несамасто́йныя краі́ны;

be subject to the laws падпарадко́ўвацца зако́нам

2. падвярга́цца;

be subject to changes змяня́цца, быць зме́неным;

be subject to the influence of smb. падпада́ць пад чый-н. уплы́ў;

subject to colds схі́льны да прасту́ды

3. зале́жаць;

be subject to the weather зале́жаць ад надво́р’я

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

suit​3 [s(j)u:t] v.

1. пасава́ць, быць да тва́ру

2. падыхо́дзіць, адпавяда́ць, задавальня́ць;

suit yourself infml рабі́, як хо́чаш;

They are well suited. Яны добрая пара.

3. прыстасо́ўваць; дапасо́ўваць;

suit the play to the audience перайна́чваць п’е́су пад густ гледачо́ў

suit down [ˌs(j)u:tˈdaʊn] phr. v. :

♦ suit smb. down to the ground infml задавальня́ць каго́-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

superior​2 [s(j)u:ˈpɪəriə] adj.

1. ле́пшы; бо́льшы; высакая́касны;

be superior to smth./in smth. быць ле́пшым чым/за што-н.;

They had superior qualities. Яны валодалі цудоўнымі якасцямі.

2. (to) ста́ршы, вышэ́йшы (паводле пасады, чыну і да т.п.)

3. fml ве́рхні, разме́шчаны вышэ́й;

superior planets ве́рхнія плане́ты

♦

rise superior to temptation не паддава́цца спаку́се

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

prison [ˈprɪzn] n.

1. турма́;

put smb. in prison пасадзі́ць каго́-н. у турму́;

be in prison знахо́дзіцца ў зняво́ленні/турме́;

be sent to prison быць прыгаво́раным да турэ́мнага зняво́лення;

escape from prison уцячы́ з турмы́;

He will be released from prison next week. Яго выпусцяць з турмы на наступным тыдні.

2. турма́, няво́ля; зняво́ленне

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

blame​2 [bleɪm] v.

1. вінава́ціць, ста́віць y віну́;

She cannot be blamed for it. Яна ў гэтым не вінавата.

2. га́ніць; нарака́ць; I have nothing to blame myself. Мне няма за што на сябе наракаць.

♦

be to blame быць вінава́тым;

If anyone’s to blame, it’s me. Калі хто і вінаваты, то гэта я.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)