John is here, but the other boys are at school — Я́нка тут, але і́ншыя хлапцы ў шко́ле
Come some other day — Прыдзі́і́ншым ра́зам
the other world — той сьвет
2.
pron.
і́ншы, другі́
no other than he — ніхто і́ншы, як ён
say it to others — скажы́ гэ́та і́ншым
3.
adv.
іна́кш, іна́чай
•
- every other day
- that evening of all others
- the other day
- the other night
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
перакры́ць, ‑краю, ‑крыеш, ‑крые; зак., што.
1. Накрыць нанава, яшчэ раз, іначай. Перакрыць будынкі гонтамі. □ Дах пацёк, і адзін бок прыйшлося перакрыць саломай, а другі — толькі залатаць.С. Александровіч.
2. Закрыць, спыніць свабодны рух, цячэнне, наступленне чаго‑н. [Падун] павінен знікнуць пад вадой, калі Ангару канчаткова перакрыюць.Корбан.— Я перакрыў трубы, — таямніча.. паведаміў Стралецкі, — каб замарозіць вадакачку.Гурскі.// Закрыўшы, перагарадзіўшы што‑н., спыніць доступ. — Калі шлях.. выпадкам перакрыюць, бяжыце вось сюды.Асіпенка.
3. Перавысіць якія‑н. паказчыкі, вынікі і пад.; апярэдзіць. Перакрыць норму. Перакрыць планавае заданне. Перакрыць графік. □ Цяпер мы ўсе вышыні перакрылі, Да сонечных шляхоў зрабіўшы смелы марш.Хведаровіч.// Заглушыць якімі‑н. гукамі, галасамі іншыя гукі і галасы. Касцельны звон перакрылі раптоўны піск цыркуляркі і грукат матора.Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бас1 ’бас; чацвёртая струна ў скрыпцы, самая тоўстая’ (БРС, Маш., Бяльк.). Рус.бас, укр.бас і г. д. Запазычанне з франц.basse або італ.basso (літаральна ’нізкі’). Праабражэнскі, 1, 19; Фасмер, 1, 129. ІначайШанскі, 1, Б, 51, які на аснове гістарычных крыніц (рус. мовы) лічыць, што бас, прынамсі ў рус. мове, запазычана праз польск.bas (< італ.). Гл. яшчэ Клюге, 54 (тут і тлумачэнне слова як назвы інструмента); MESz, 1, 257. Сюды і бас (Браім, Весці АН БССР, 1973 (І), 128) ’кавалак дроту’. Параўн. бас2.
Бас2 ’пас, шнур у самапрадцы’ (Бяльк.). Слова не вельмі яснага паходжання. Можна меркаваць, што яно ўзнікла азванчэннем з пас (гл.). Але не выключаецца, што яно таго ж паходжання, што і бас ’чацвёртая струна ў скрыпцы, самая тоўстая’ (гл. бас1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бу́рса1 (гіст.) ’бурса’. Рус.бу́рса, укр.бу́рса і г. д. Запазычанне з польск.bursa (або ням.Burse) < с.-лац.bursa ’казённы кошт’ < ’кашалёк’ (< грэч.βύρσᾱ ’мяшок’). У пераносным значэнні ’таварыства’. Брукнер, 50; Праабражэнскі, 1, 54; Фасмер, 1, 247; Шанскі, 1, Б, 234–235; Рудніцкі, 265; Булыка, Запазыч., 53.
Бу́рса2 ’група, пэўная колькасць людзей’ (Жд.). Укр.бу́рса ’тс’. З бу́рса1 (гл.). Параўн. Рудніцкі, 265; Махэк₂, 77; Булыка, Запазыч., 53.
Бу́рса3 сварка, лаянка’ (Сцяц.). Укр.бу́рса ’тс’ (гл. Рудніцкі, 265). Такія ж значэнні і ў іншых мовах, напр., славац.bursa танец, гульня з музыкай; сварка, лаянка’. Бясспрэчна, звязана з бу́рса1 (гл.) і бу́рса2. Першапачаткова меліся на ўвазе шумныя забавы бурсакоў (іншая магчымасць тлумачэння: ’група людзей’ → ’шум, лаянка’). Гл. Рудніцкі, 265; Махэк₂, 77 (там крыху іначай: першапачаткова ’скандал сярод купцоў’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вя́тка ’натоўп, гурт людзей, арцель, чарада’ (Гарэц., КСП, КТС, Нар. сл., Садоўскі, вусн. паведамл.). Рус.вятка ’тс’ (смал., Даль, пск., СРНГ); ’вячоркі’ (смал., Садкова, вусн. паведамл.). Слова з даволі вузкім арэалам распаўсюджання. Параўн., напрыклад, заўвагу Козырева: «Вятка… — специфически смоленская лексика» (Бел.-рус. ізал., 59). Недахоп даных прымушае выказаць толькі здагадку. Можна дапусціць, што гэта рэпрэзентацыя старой асновы jat‑ (‑iti) (параўн. серб.-харв.jȁtiti (se) ’збірацца’). Па форме (далучэнне пратэзы) гэта, у такім разе, утварэнне тыпу вячай, вятроўка (гл.). Да семантыкі параўн. паўднёваславянскую лексіку: серб.-харв.jȁto ’чарада, абшчына, брацтва’, славен.jȃta ’чарада, статак’, балг.ято ’чарада’ і да т. п., аб якіх гл. Скок, 1, 761. Вятка, такім чынам, дэмінутыў ад jat‑a або іначай суфіксальнае ўтварэнне ад дзеяслоўнай асновы jat‑. Усю праблематыку апошняга гл. пад ятка2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жаўла́ць ’крычаць’ (Мат. Гом.), жаўні́ць ’паўтараць адно і тое’ (Касп.), жаўрі͡ети ’размаўляць, жартаваць’ (Бес.). Рус.перм., ярасл.жа́вля́ть ’жаваць, чаўкаць’, валаг.желва́чить бурчаць, лаяцца, прасіць’, наўг., алан., тамб., смал., валаг.желнить ’ціха, доўга гаварыць’, балг.дыял.жавре се, жевря се ’крыўляцца пры гаварэнні’, джевря(м) се ’скардзіцца’, чэш.želovati. У бел. гаворках прадстаўлены тры тыпы падаўжэння (‑l‑, ‑n‑, ‑r‑) і.-е. кораня *gōu‑, *gou̯‑, *gū‑ ’крычаць, клікаць’, адлюстраванага ў говар, гаварыць, гутарыць (гл.); пры чаргаванні галоснага о — е вынікаюць формы тыпу *geur‑, *geuər‑, адкуль журыцца (гл.), жаўрэць, а з іншымі падаўжэннямі жаўлаць, жаўніць. Параўн. яшчэ гом.жаўна ’крыклівае дзіця’. Гл. жаўна. Краўчук, Зб. Крапіве, 195–196; Супрун, Бюлетин за съпост. изследв., 1976, 5, 76. Іначай, як гукапераймальнае, тлумачыць балг. формы БЕР (t, 529), што мала верагодна, калі мець на ўвазе не ўлічаныя там паралелі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
умяша́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
1. Пранікнуць куды‑н., змяшацца з чым‑н. Сашка ўмяшаўся ў натоўп.. Доўга сядзеў на скверы і, як зачумлены, пайшоў да бацькі.Чорны.
2. Увайсці, унікнуць у чые‑н. справы, адносіны, прыняць актыўны ўдзел у іх. Лабановічу прыкра было слухаць такія скаргі [пані падлоўчай], бо яны як бы ставілі яго ў ролю суддзі і прымушалі так ці іначай умяшацца ў чужое жыццё.Колас.У час умяшалася ў звадку і мачыха Чарнушкаў: сілком адвяла Ганну ўбок.Мележ.[Машы] было цікава і дзіўна слухаць. Захацелася самой умяшацца і сказаць нешта значнае, разумнае.Шамякін.// Прыняць удзел у чым‑н. з тым, каб спыніць што‑н. [Семянюк:] — Я прыйшоў прасіць партыйны камітэт умяшацца і прыпыніць знішчэнне барка.Мяжэвіч.Вось ухапіліся [свёкар і бацька] ўжо за бароды... Маці ўмяшалася, Іх разнімае.Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́секаць ’высмаркаць нос’ (Янк. II, Бір. дыс., Шатал., брэсц., пін., З нар. сл.), вы́снекаць, вы́снякаць ’тс’ (Бір. дыс., Сцяц.). Укр.ви́сякати ’тс’, сяка́ти ’фыркаць, смаркацца’, рус.исся́кнуть ’вычарпацца’, польск.siąkać, siąknąć, sięknąć ’канчацца, вычэрпвацца; смаркацца’, в.-луж.sakać, saknyć ’высыхаць, вычэрпвацца’, чэш.sáknouti ’сачыцца, мачыць’, славац.siakať, siaknuť ’фыркаць, смаркацца’, серб.-харв.пресѐкати, ‑ка̑м ’вычарпаць’, балг.сѐквам, се́кна ’вычэрпваюся’. Прасл.*sęknǫti роднаснае слав.*sǫčiti, ц.-слав.исѫчити (гл. сучы́ць) (Фасмер, 3, 826). У іншых і.-е. мовах роднаснымі з’яўляюцца літ.senkù, sékti ’апускацца’, seklùs ’мелкі’, лат.sîkt, sīkstu, sîku ’засыхаць’, ст.-інд.ásakrak ’невычэрпны’, ст.-англ.sîhte ’балоцісты’ (з *siηhti), ірл.sesc ’сухі, бясплодны; той, які не дае малака’, кімр.hysp ’сухі’ (Траўтман, 256). Іначай–Махэк₂ (536), які звязвае таксама са слав.sokъ. Беларускія формы з ‑н‑, відавочна, пад уплывам польскіх назалізаваных форм з наступнай метатэзай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Быць. Рус.быть, укр.бу́ти (дыял.зах.би́ти), польск.być, чэш.býti, в.-луж.być, н.-луж.byś, ст.-слав.быти, серб.-харв.би̏ти, славен.bíti. Прасл.*byti ’быць’. Параўн. літ.bū́ti ’быць’, лац.fuī ’я быў’, ст.-інд.bhūtíṣ ’быццё’, грэч.φύομαι раблюся’, гоц.bauan ’жыць’ і г. д. (агляд і.-е. форм і слав. вытворных гл. Траўтман, 41–42). Бернекер, 114; Праабражэнскі, 1, 58–59; Фасмер, 1, 260; Слаўскі, 1, 52; Махэк₂, 78–79; Брукнер, 51–52. І.‑е. *bheu̯ā‑ (цяжкая двухскладовая база, гл. Гірт, Gram., 2, 135–136; Гірт, Ablaut, 105; Бругман, 139 і наст.). Параўн. аблаутную форму *baviti (гл. ба́віцца1). Лічаць, што першапачатковае значэнне дзеяслова ’расці, узнікаць’. Параўн. яшчэ Айцэтмюлер, AfslPh, 22, 363–372. Іначай Ондруш (JČ, 14, 107), які зыходзіць з першапачатковага рухацца, бегчы’ (параўн. грэч.φεύγω ’бягу’). Сюды прасл.*bуtъ, *bytьje ’быццё’ (агляд форм гл. Бернекер, 113–115).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жэ́рдка, жэрдзь ’ачышчаны ад галля ствол або галіна дрэва’. Рус.жердь, жердка ’тс’, укр.же́рдка ’гарызантальная галінка’, польск.żerdź, żerdka ’жэрдка’, в.-луж.žerdź ’жэрдка; штанга’, н.-луж.žerdka, žerź ’тс’, чэш.žerď, žerďka, славац.žrď, žŕdka, славен.žr̂d, žr̂dka, серб.-харв.дыял.жр̏т, балг.дыял.жерд, жърд, жъ́рда ’жэрдка’. Ст.-слав.жръдь ’кій, кап’ё’, ст.-рус.жердь (XI ст. у копіі XV ст.). Прасл.*žьrdь звязана чаргаваннем галоснага з *gordъ (гл. горад, азярод); параўн. ст.-в.-ням.gerta ’прут’. Фасмер, 2, 47; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 285–286; Аткупшчыкоў, Из истории, 121; Геаргіеў, Introduction to the History of the I. E. Languages, 1981, 44–45; БЕР, 1, 557; Скок, 602–604; Голуб-Копечны, 444; Покарны, 1, 444. І.‑е. корань *gherdh‑ ’ахватваць, гарадзіць’. ІначайМахэк₂, 726: *žьrd звязана з града, рус.гряда, грядка, што менш верагодна, паколькі не тлумачыць адсутнасці насавога. Гл. яшчэ жэрасць.