штык¹, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.
1. Колючая зброя, якая насаджваецца на канец ствала вінтоўкі, ружжа.
Клінковы ш.
Ісці ў штыкі (пра рукапашны бой).
2. Узброены баец, салдат (спец.).
У роце засталося сорак штыкоў (гэта значыць стралкоў-пехацінцаў).
◊
У штыкі сустракаць (прыняць) каго-н. — крайне варожа.
Трымацца на штыках (перан.) — сілай войск.
Як штык (разм.) — зусім дакладна, безумоўна.
Каб з’явіўся заўтра сюды як ш.
|| прым. штыкавы́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бата́лія, ‑і, ж.
1. Уст. Бітва, бой. Гродзенская губерня была месцам жорсткіх баталій у вайну 1812 года. / у перан. ужыв. Футбольныя баталіі.
2. Разм. жарт. Бурная сварка, бойка. [Рымар:] — Учора трохі кепска атрымалася. Прымусіў вас быць сведкам сямейнай баталіі. Арабей.
[Фр. bataille.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перасу́нуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Пасунуўшыся, перамясціцца. Перасунуцца на другі канец лаўкі. □ Цень ад Максімавай постаці ўпаў на сцяну, перасунуўся на столь. Мікуліч. // Разм. Перайсці, перамясціцца на другое месца. Бой быў кароткі, і фронт хутка перасунуўся далей на ўсход. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
baba
ж.
1. баба;
herod baba — бой-баба, баба-гром;
2. тэх. баба;
гл. kafar
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Зброй ’свавольнік’ (Нас.). Параўн. брой, бройка ’тс’ (Нас.); гл. броіць ’сваволіць’, адкуль з прэфіксам зброіць. Прасл. корань *broj‑ ітэратыў да briti (гл. брыць) ’рэзаць’. Магчыма, аднак, што ў зброй адлюстравалася уздзеянне (кантамінацыя) слоў з тым самым значэннем зброд (гл.) і збой (ст.-рус. XV ст. събои ’разбойнік’, укр. збій, польск. zbój ’разбойнік’, чэш., славац. zboj ’разбой’, бел. збойца ’разбойнік’ (Нас.), дзе корань бой, біць, гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пабае́шка ’біта для гульні ў гарадкі’ (Сцяшк. Сл.), ’шляга з тоўстым канцом, пры дапамозе якой колюць дровы’ (Шатал.), пабавешка, пабаешка ’доўбня, юрок; някемлівы чалавек’ (Сл. ПЗБ), пабавешка ’палка з тоўстым канцом, якую ўжываюць у якасці малатка’ (Інстр. II), паббиня ’тс’ (Шатал., Сл. ПЗБ). Ад пабіць < біць (гл.) з рэгулярнымі суфіксамі -ешка, -ня і аблаўтам у корані (параўн. бой). Адносна суфіксацыі параўн. Сцяцко, Словаўтв., 40, 153.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сме́лость сме́ласць, -ці ж.;
◊
сме́лость города́ берёт посл. у каго́ адва́га, у таго́ й перава́га; адва́гаю і пе́кла пяро́йдзеш; бой адва́гу лю́біць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
накда́ўн
(англ. knock-down, ад knock = удараць + down = уніз)
стан спартсмена, калі ён, збіты ўдарам праціўніка, можа на працягу 10 секунд падняцца на ногі і працягваць бой.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
няўпра́ўны, ‑ая, ‑ае.
Які не можа, не паспявае ўправіцца з кім‑, чым‑н. Цяпер не было боепрыпасаў, і Клямт .. думаў пра бой з трывогаю, лаючы ў душы тылавых службістаў і няўпраўных генералаў, якія не маглі ў свой час пра гэта паклапаціцца. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакіпе́ць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.) Страціць патрэбныя якасці ад празмернага кіпення. Перакіпела страва.
2. перан. Разм. Перастаць бурна праяўляцца; супакоіцца, заціхнуць. — Пачакай, — супакойвала .. [маці дачку], — хай перакіпіць [бацька], апамятаецца. Прокша. Перакіпеў упарты, жорсткі На вуліцах берлінскіх бой. Прануза.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)