шара́хнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм.
1. каго-што і па чым, у што. Нечакана, моцна, з шумам ударыць, стукнуць. І, ліха ўскочыўшы адразу ж на фурманку, Шарахнуў [Сцяпан] Караннога пугай: «Но-о! Недалуга!» Маеўскі. / у безас. ужыв. Загрымела блізка, і па вагону шарахнула шлакам. Ставер. // і чым. Стрэліць у каго‑, што‑н. [Бацька:] — [Спачатку] з правага бі, а тады ўжо, наўздагон, дранкулькай шарахнеш. Масарэнка. // Разграміць, разбіць (ворага). А што, калі скарыстаць такі зручны момант ды шарахнуць усю гэтую зграю адным махам? Новікаў.
2. што і чым. Рэзнуць, адрэзаць з сілай, хутка. Шарахнуць кусок булкі. □ Грыша выцер паперкай пальцы. — Родны брат касою шарахнуў [дзеда]. «Здалося яму, што Стахей залез на паўступні ў яго сенажаць. Місько. // што. Аддзяліць; адарваць. [Сурвіла:] Тады мы адразу паўмаёнтка зямлі і шарахнем. Чорны.
3. Зашумець, з шумам праляцець. Нешта шарахнула ў верхавінах сосен, і ў вушы Кляновічу неспадзявана даляцела звонкае: «Куку, ку-ку...» Пестрак.
4. Тое, што і шарахнуцца (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шара́хнуць сов.
1. разг. отхвати́ть, отре́зать;
ш. кава́лак бу́лкі — отхвати́ть (отре́зать) кусо́к бу́лки;
2. разг. (с силой) шара́хнуть, сту́кнуть, уда́рить;
ш. па галаве́ — шара́хнуть (сту́кнуть, уда́рить) по голове́;
3. разг. (выстрелить) шара́хнуть;
ш. з гарма́ты — шара́хнуть из пу́шки;
4. шара́хнуться, ки́нуться, бро́ситься;
ко́ні ~нулі ўбок — ло́шади шара́хнулись (ки́нулись, бро́сились) в сто́рону
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тка́нка ’вышытая чырвонымі ніткамі павязка на галаву’ (Нас.), ’паласатая тканіна’ (кругл., ЛА, 4), ’вытканая хусцінка’ (Сл. Брэс.), ’галаўны ўбор з тонкага абруча, абшытага тканінай’ (Касп.), ’пасма льну, якая ўплятаецца ў косы (маладой на вяселлі) замужнімі жанчынамі’ (Бяльк.), ’жаночы галаўны ўбор падчас вяселля; карона маладой са стужак, караляў і штучных кветак’ (Тур.), ’павязка пад чапец, вянок’ (Сержп. Грам., Тарн.), сюды ж тка́льніца, тка́ніца, тка́ныця, ка́ныця ’валік для прычоскі’ (Сл. ПЗБ), тка́ныца, ка́ніця ’дэталь галаўнога ўбору замужняй жанчыны: туга скручаны кусок палатна або шнурок, завязаны вакол галавы, на які закручвалі валасы, а наверх надзявалі чапец і намітку; можа быць і ў выглядзе драўлянага абруча’ (Лекс. Бел. Палесся), ст.-бел. тканка ’тонкая тканіна, сетачка, карункі’, ’вышываная галаўная павязка з рознакаляровымі махрамі’ (1516 г., КГС; Ст.-бел. лексікон), тканица ’тс’ (КГС). Параўн. укр. тка́нка ’тонкая матэрыя; жаночае ўпрыгожанне з караляў і пярлінаў’, ст.-польск. tkanka ’стужка з дэкаратыўнай тканіны, што ўжывалася для аблямоўкі адзення’, чэш. tkadlicě, tkanice ’тканая стужка’. Вытворныя ад тканы, ткаць 1, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
поло́тнище ср.
1. (кусок ткани в натуральную ширину) по́лка, -кі ж.;
па́рус в четы́ре поло́тнища па́рус у чаты́ры по́лкі;
2. (знамени и т. п.) пало́тнішча, -шча ср.;
поло́тнище зна́мени пало́тнішча сця́га;
опознава́тельное поло́тнище воен. апазнава́льнае пало́тнішча;
авиасигна́льное поло́тнище воен. авіясігна́льнае пало́тнішча;
3. (инструмента) спец. палатно́, -на́ ср.;
поло́тнище пилы́ палатно́ пілы́;
4. (у ворот) ство́рка, -кі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кажу́рно ’аўчыны’ (віл., Сл. паўн.-зах.). Адпаведнікаў быццам бы няма. На магчымы экспрэсіўны характар бел. слова ўказваюць тэксты: «На няшытыя аўчыны казалі кажурно. Шапкі шыюць з кажурна. Кавалкі кажурна валяюцца» (Сл. паўн.-зах., 359). Можна параўнаць з вядомымі на Тураўшчыне собарно, кожушно (гл.). Можна меркаваць аб экспрэсіўнай ‑н‑о‑суфіксацыі (кажурно < кажура ’скура, кусок аўчыны’), аднак, параўн. чобурна (< чобаты, тураў., Цыхун, вусн. паведамл.), у меншай меры собарно (< сабака), якія могуць сведчыць аб ускладненым суфіксе (‑арн‑о/‑урн‑о). Што датычыцца генезіса гэтага суфікса, ён, відаць, утварыўся ў выніку дэкампазіцыі структур, дзе ‑ур‑ суфікс з адценнем экспрэсіўнасці (магчыма, наватворам быў не суфікс ‑урн‑о, а толькі ‑рн‑о, параўн. собарно), а ‑н‑, н‑а, н‑я вядомы ў некалькіх прыкладах таксама экспрэсіўны суфікс. Параўн. да першага ваўчура (< воўк), да другога — мална, мяльня ’пустамеля’, аддзеяслоўныя ўтварэнні, гл. Сцяцко, Афікс. наз., 58, сабачня і інш. Канчатак можа тлумачыцца па-рознаму, аднак звяртае на сябе ўвагу рыфмоўка ў прымаўках: укр. «Душно! — Скинь кожушно» і бел. тураў.: «Як душно, то скідай кожушно, а як холодно, то адзевай лайно».
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
у́голь м.
1. (твёрдое горючее вещество) спец. ву́галь, -лю м.;
древе́сный у́голь драўні́нны ву́галь;
ка́менный у́голь каме́нны ву́галь;
2. (кусок древесного угля) ву́галь, -гля м., мн. вугалі́, -лёў; собир. вуго́лле, -лля ср.; (горячие угли — ещё) жар, род. жа́ру м.;
вы́грести у́гли из пе́чи вы́гарнуць жар (вуго́лле) з пе́чы;
рисова́ть углём рысава́ць ву́галем;
◊
бе́лый у́голь бе́лы ву́галь;
голубо́й у́голь блакі́тны ву́галь.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
piece [pi:s] n.
1. кава́лак, кусо́к;
a piece of paper а́ркуш папе́ры;
a piece of land кава́лак зямлі́
2. асо́бная рэч;
a piece of furniture мэ́бля;
a piece of luggage ме́сца багажу́;
a chess piece ша́хматная фігу́ра
3. твор;
a piece of art маста́цкі твор
4. мане́та;
a five-copeck piece пяцікапе́ечная мане́та
5. (у спалучэннях) : a piece of news/advice/luck навіна́/пара́да/уда́ча
♦
a piece of cake infml дро́бязь; пусцяко́вая спра́ва;
give smb. a piece of one’s mind infml зада́ць каму́-н. жа́ру;
in one piece infml цэ́лы і непашко́джаны, здаро́вы;
go to pieces infml разнервава́цца, спужа́цца; правалі́цца, прапа́сці
piece together [ˌpi:stəˈgeðə] phr. v. састаўля́ць, збіра́ць;
He was slowly piecing together torn fragments of a letter. Ён павольна састаўляў кавалачкі парванага пісьма.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
kawałek
kawał|ek
м.
1. кавалак; кусок; луста;
rozlecieć się na ~ki — разляцецца на кавалкі;
pracować na ~ek chleba — працаваць на лусту (кавалак) хлеба;
~ek poematu — урывак паэмы;
2. муз. разм. пьеска;
3. ~ki мн. анектоды; показкі;
~ek ołówka (noża) — які-небудзь аловак (нож і да т.п.);
mówić — (разм.zalewać) głodne ~ki — плесці глупствы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
клін, ‑а, м.
1. Завостраны ўнізе і расшыраны ўверсе кусок дрэва або металу, якім расколваюць або заціскаюць што‑н. Дубовы Клін. Забіць клін у палена.
2. Вузкая трохвугольная ўстаўка ў сукенцы і іншым адзенні. Уставіць кліны ў спадніцу.
3. У гарматным затворы — частка механізма, які закрывае адтуліну артылерыйскай гарматы перад выстралам. Тырчэла пятка патрона, заціснутага клінам затвора. Шамякін.
4. чаго або які. Пра ўсё, што мае трохвугольную, завостраную з аднаго боку форму. Жураўліны клін. □ Тодар Шалюта сядзеў моўчкі, апусціўшы галаву з касым клінам валасоў на лбе. Дуброўскі.
5. у знач. прысл. клі́нам. Звужаючыся к аднаму боку. А над полем, што клінам упіралася аж у самую раку, у блакіце нябёс, трымцелі і нязмоўчна звінелі жаваранкі. Ляўданскі.
6. Частка зямельных угоддзяў, якая вылучаецца па якой‑н. прымеце. Азімы клін. Правы клін. Пасяўны клін. // Участак зямлі ўвогуле. За лугавінай пачынаўся чорны клін ворыва. Савіцкі. Праплыў, нібы зарава пажару, бярозавы гай, чырвоны клін скошанага поля грэчкі. Хомчанка.
•••
Забіць (загнаць) клін гл. забіць.
Куды ні кінь — усюды клін — за што ні вазьміся, чаго‑н. не хапае, усё не ладзіцца.
Свет клінам (не) сышоўся гл. свет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адрэ́заць сов.
1. в разн. знач. отре́зать; (пилой — ещё) отпили́ть;
а. касу́ — отре́зать ко́су;
а. кава́лак са́ла — отре́зать кусо́к са́ла;
а. гекта́р сенажа́ці — отре́зать гекта́р сеноко́са;
а. шлях праці́ўніку — отре́зать путь проти́внику;
2. перен. отре́зать;
— Хо́піць, — ~зала яна́. — Хва́тит, — отре́зала она́;
◊ як нажо́м а. — как ножо́м отре́зать;
сем разо́ў адме́рай, а раз адрэ́ж — посл. семь раз отме́рь, оди́н раз отре́жь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)