◎ Пласмо́ ’плашчыня, роўнядзь, плоскасць’ (Дуж-Душ.). Утворана па ўзору плазьмо ад пласкі ’пакаты, плоскі’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ду́жы, ‑ая, ‑ае; дуж, дужа.
1. Значнай фізічнай сілы; здаровы, вынослівы. Першы сусед, які прыйшоў пабачыцца з .. [Антосем], быў Яўхім Мядзведзь, дужы, здаравенны мужчына, заядлы паляўнічы.Чарнышэвіч.Спадабалася і сама гаспадыня, гэткая працавітая калгасніца, дзябёлая, дужая.Шамякін.Узяўся за гуж, не кажы, што не дуж.Прыказка./ Пра часткі цела. Юркавы рукі былі нязвыкла дужыя і па-мужчынску ўпэўненыя.Карпаў.
2.Разм. Вялікі, значны па ступені праяўлення, велічыні. Дужы вецер. Дужы мароз. □ Хвалі дужыя падпёрлі Лёд цяжкі. На дне ракі Тлустыя самы замёрзлі, Спяць пра лета шчупакі...Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вершадзь ’вяршыня вугла’ (Дуж–Душ.). Новаўтварэнне (з XX ст.) ад vьrx‑jь і абстрактнага суф. ‑ʼadъ; параўн. бел.мокрадзь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ду́жы
1. си́льный, кре́пкий, дю́жий;
2.обл. большо́й;
◊ д. пол — шутл. си́льный пол;
як дуж — что есть мо́чи; изо всех сил;
узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж — посл. взя́лся за гуж — не говори́, что не дюж
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Прастапа́д ’перпендыкуляр’ (Дуж–Душ.). Наватвор 20‑х гадоў XX ст. на аснове прыслоўя прастапа́дла ’перпендыкулярна’ (пач. XX ст. — гл. Гіст. лекс., 252) < польск.prostopadły ’перпендыкулярны’. Да просты і падаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перасе́кі: у пэрэсікэ, у пырысыку ’від саржавага перапляцення (па чатыры пары)’ (драг., Уладз.). Да пера- і сек- < сячы (гл.). Параўн. перасек ’перасячэнне’ і перасеча (< прасл.*(per)‑sekja) ’тс’ (Дуж–Душ., ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гужм. (частка збруі) Kúmmetriemen m -s, -;
◊
узя́ўся за гуж – не кажы́, што не дуж wer A sagt, muss auch B ságen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
гуж гуж, род. гу́жа м.;
◊
взя́лся за гуж — не говори́, что не дюжпосл. узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гуж, -жа́м. (петля у хомута) гуж;
◊ узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж — посл. взя́лся за гуж — не говори́, что не дюж
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Назор ’нагляд’ (Дуж-Душ.), параўн. у т. зв. духоўнай песні: Ай сынку мой, сынку, царь небесный! / Да с ким мяне, деву, покидаешь? / Да кому ты назор святый оставляешь? (магіл., Шн. 2, 615). Ад наверыць ’назіраць’ (Бел. каз. эпас, 53). Рус.назор ’нагляд, дазор’, укр.назорити ’убачыць, заўважыць’; у іншых славянскіх мовах адпаведныя словы ад *zbreti ’глядзець’ маюць іншыя значэнні (чэш.názor ’погляд, думка’, серб.-харв.назор ’думка, погляд’, ’увага’ і пад.), што, відаць, сведчыць аб незалежным характары іх развіцця. Гл. зорыць.