Сняго́ўцы ‘гумавыя жаночыя боцікі’ (Сцяшк., Скарбы, Шатал., Нар. лекс., Жыв. сл., Нар. словатв.), снегаўцы ‘тс’ (Мат. Гом.), ‘зімовы абутак з кароткімі халяўкамі’ (Жд. 1), сняго́ўцы ‘зімовыя боцікі’ (Сл. ПЗБ), снего́ўцы ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ‘галошы’ (Сл. ПЗБ), снего́вец, сніго́вэц ‘кароценькі гумавы боцік’ (Сл. Брэс.). З польск. śniegowce ‘тс’; гл. Арашонкава, Бел.-польск. ізал., 11; Сл. ПЗБ, там жа. Адаптаванае сне́жнікі ‘тс’ (ашм., Стан.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сто́лка ‘слой, пласт, складка чаго-небудзь’, у адну (дзве, тры) столкі — у адзін (два, тры) разы (ТСБМ), ‘слой, частка, пасма’ (Шат., Касп., Варл., Бяльк., Сцяшк., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ), ‘пасма (валасоў)’ (Мат. Гом.), сто́лка, ство́лка, ста́лка ‘тс’ (ЛА, 4), сто́лька, столь ‘тс’ (Сл. ПЗБ), сто́ля ‘тс’ (там жа). Да сцяліць з чаргаваннем е/о ў корані, параўн. стол, столь. Гл. яшчэ сталка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сядзёр ’сок’ (Стан.): сядзёр кляновы (гродз., П. Сяўрук), сядзёрысты ’сакавіты’ (барыс., леп., Стан.). Няясна; выраз сядзёрысты сок, гарэлка ’даволі моцны’ (бягом., там жа) Станкевіч параўноўвае з сядравы (вецер) ’халаднаваты’, варыянта з пратэзай да я́дравы ’халодны’: ядравая раніца, халодная (барыс., Сл. ПЗБ), гл. сядравы. Менш верагодна з сідр ’слабае віно з яблычнага соку’ (ТСБМ), што з франц. cidre ’напой з яблыкаў’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўсту́ха 1 ’грыб сямейства павуціннікавых’ (ТСБМ), ’павуціннік страўны, Cortinarius esculentus Lebed.’ (Сярж.–Яшк.), ’чорны грузд, малачай, Lactarius necator (Fr.)’ (там жа), таўсту́хі ’грузды’ (Сцяшк., Мат. Гом.). Да тоўсты (гл.), названы паводле тоўстай ножкі ці тоўстай шапачкі.
Таўсту́ха 2 ’брыца, дробнае пустазеллле, плашчуга, пласкуша’ (стол., Расл. св.), ’гарычка, Gentiana cruciata L.’ (Касп.), таўсту́шка ’тс’ (Кіс.). Да тоўсты (гл.), параўн. пузатка ’брыца’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ізумруд. Першакрыніца: грэч. σμάραγδος. У ст.-бел. шмарагдъ, шмаракгдъ (1518 г.) с ст.-польск. szmaragd (Булыка, Лекс. запазыч., 141; Гіст. лекс., 94). Ст.-бел. смарагдъ, змарагдъ, измарагдъ < ст.-рус. смарагдъ, змарагдъ, измарагдъ (Булыка, там жа). Ізумруд нясе адбітак цюрк. пасрэдніцтва: ст.-рус. изумрудъ < тур. zümrüd < перс.-араб. zumurrud < з грэч. Гл. Праабражэнскі, 1, 226; Фасмер, 2, 123–124; Шанскі, 2, I, 44.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́пасці сов.
1. в разн. знач. вы́пасть; (о жребии, выборе и т.п. — ещё) пасть; (на какой-л. день, на долю и т.п. — ещё) прийти́сь; (на долю — ещё) доста́ться;
з кні́гі вы́пала пісьмо́ — из кни́ги вы́пало письмо́;
уно́чы вы́паў снег — но́чью вы́пал снег;
мне вы́пала шча́сце — мне вы́пало сча́стье;
жэ́рабя вы́пала на яго́ — жре́бий вы́пал ему́ (пал на него́);
на ко́жнага чалаве́ка вы́пала па сто рублёў — на ка́ждого челове́ка вы́пало (пришло́сь, доста́лось) по сто рубле́й;
2. ускользну́ть;
гэ́та вы́пала з-пад маёй ува́гі — это ускользну́ло от моего́ внима́ния;
3. безл. случи́ться; (о возможности, случае) предста́виться;
адно́йчы мне вы́пала пабыва́ць там — одна́жды мне случи́лось побыва́ть там;
мне вы́пала схадзі́ць у музе́й — мне предста́вилась возмо́жность (предста́вился слу́чай) сходи́ть в музе́й;
○ в. на до́лю — вы́пасть на до́лю;
з во́ка в. — вы́пасть из по́ля зре́ния;
як вы́падзе — как случи́тся, как уда́стся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Aquas cineri infundere
Ліць ваду ў попел.
Лить воду в пепел.
бел. Пасля сваркі кулакамі не машуць. Капаць калодзезь, калі хата гарыць. На пажары харом не распісваюць. Не тады студню капаць, як смагу паталяць.
рус. После пожара да за водой/да по воду. После драки кулаками не машут. После дела за советом не ходят. После ужина горчица. Спустя лето да по малину. Когда зубов не стало, тогда и орехов поднесли.
фр. Rien ne sert qu’agiter les poings après la bataille (Не стоит махать кулаками после драки). C’est la moutarde après le dîner (После ужина ‒ горчица). Fermer l’écurie lorsque les chevaux n’y sont plus (Закрывать конюшню, когда там нет лошадей).
англ. It is too late to lock the stable-door when the horse has been stolen (Поздно запирать конюшню, когда коня украли).
нем. Rat nach der Tat kommt zu spät (Совет после дела ‒ слишком поздно).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Dum fortuna favet, parit et taurus vitulum
Пакуль спрыяе лёс, і бык родзіць цялят.
Пока благоприятствует судьба, и бык родит телят.
бел. Як павядзецца, то і певень нясецца. Калі вядзецца, то і на трэску прадзецца. Каму шанцуе, таму падчас і воўк коні пасе.
рус. Кому везёт, у того бык родит. Коли повезёт, так и бык телёнка принесёт. Кому счастье, у того и куры доятся. Кому счастье придёт, тот и на печи найдёт. Где ведётся, там и на щепу прядётся.
фр. Bien dance à qui la fortune chante (Хорошо танцует тот, кому поёт удача/фортуна).
англ. He dances well to whom fortune pipes (Хорошо танцует тот, кому аккомпанирует судьба/счастье).
нем. Wer ’s Glück hat, dem legt der Hahn Eier/dem geben seine Hühner Milch/dem kalbt der Ochse (Кто счастлив, тому и петух яйца несёт/тому дают куры молоко/у того и бык телится).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Драбі́ны 1 ’драбіны, лескі’ (БРС, Касп., Байк. і Некр., Сл. паўн.-зах.), драбіна ’тс’ (Касп., Шат., Сцяшк.). Укр. драби́на. Паводле Кюнэ (Poln., 51), запазычанне з польск. drabina ’тс’ (аб запазычанніз польск. ужо ў Брукнера, 94). Паходжанне польск. слова не вельмі яснае (меркаванні гл. у Брукнера, там жа; Бернекера, 1, 219). У бел. помніках няма (няма, прынамсі, у Булыкі, Запазыч.). Сюды ж і драбі́ны ’воз; рашотка ў возе’ (БРС, Нас., Касп., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.), укр. драби́на ’рашотка ў возе, яслях’, драбча́стий віз, драбиня́стий віз і да т. п. Можна меркаваць, што гэта другое значэнне таксама ўзята з польск. мовы. Параўн. польск. wóz drabny (ужо ў 1584 г., гл. Брукнер, 94), wóz drabiniasty (там жа). Трубачоў (Эт. сл., 5, 101) зыходзіць з прасл. *drabъ (звязанага, як ён мяркуе, з прасл. *dьrati) і пад гэтай праформай аб’ядноўвае вялікую групу слоў з рознай семантыкай.
Драбі́ны 2 ’воз; рашотка ў возе’. Гл. драбіны 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нахра́ць (ныхриць) і нахрит (?) ’гвалт, насілле’ (Нік., Оч.), нахритым ’гвалтоўна, сілай’ (там жа); нахрыццю ’нахабна’: ён нахрыцьцю лезе ў вочы (Ласт.), нахриццю (нахратью) ’зламысна’ (Нік., Няч.), на́хрыць (на́хриць) ’той, хто уздзейнічае на іншага насіллем, хто паводзіць сябе насуперак прынятым правілам і ўмовам жыцця’ (Нік., Оч.), нахритны (ны‑ хритный) ’дзёрзкі, гвалтоўны’ (там жа), рус. нахрит ’нахабнае нападзенне, грабеж; дзёрзкасць з насіллем, бессаромнае нахабства і раптоўнасць дзеяння’ (зах., Даль), ’бессаромны чалавек, нахабнік’, нахритом ’дзёрзка, нахабна; гвалтам’. Паколькі словы ў беларускіх гаворках ужываюцца паралельна з нахрип, нахрипам (гл.), магчыма дапусціць падабенства ва утварэнні, параўн. ахрипкі ’бацвінне, абрэзкі’ і ахриткі (ахряткі) ’аб’едкі’, з другасным паўнагалоссем ахариткі ’тс’ (гл.); што да незафіксаванага *храт‑ (< *храціць, Охраць ’біць, кідаць’), параўн. славен. hrėtiti se, hreti se ’выклікаць агіду’, славац. chriatiť sa ’рабіць высілак, сіліцца’, што ў сваю чаргу, магчыма, звязана з кратаць (гл.), параўн. славац. nakriatnuť ’прыгнуць, нагнуць, прымусіць сілай’ (Махэк₁, 162; Бязлай, 1, 202–203).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)