всё обошло́сь благополу́чно, да? усё абышло́ся до́бра, так?;
вы слы́шали? Петро́в прие́хал! — Да? А я и не знал вы чу́лі? Пятро́ў прые́хаў — Пра́ўда? (няўжо́, хі́ба́)? А я і не ве́даў;
граждани́н Ивано́в! — Да? грамадзя́нін Івано́ў! — Га (што)?;
3.усилительная част. (пусть) няха́й, хай;
да здра́вствует Пе́рвое ма́я! няха́й (хай) жыве́ Пе́ршага ма́я!;
4.вводн. сл. так; (действительно) сапраўды́; (при воспоминании) ага́; (кстати) дарэ́чы;
да, хоро́шее тепе́рь вре́мя так (сапраўды́), до́бры цяпе́р час;
да, ещё одна́ но́вость ага́, яшчэ́адна́ навіна́;
да, ты был там? дарэ́чы, ты быў там?
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
оди́нв разн. знач. адзі́н, род. аднаго́м.;
◊
все до одного́ усе́ да аднаго́;
все как оди́н усе́ як адзі́н;
одни́м сло́вом адны́м сло́вам;
оди́н на оди́н адзі́н на адзі́н, сам-на́сам;
оди́н-одинёшенек адзі́н-адзіню́ткі;
оди́н-еди́нственный то́лькі адзі́н;
ни оди́н ні адзі́н, ніво́дзін;
в оди́н прекра́сный день аднаго́ ра́зу, аднаго́ дня, адно́йчы;
оди́н к одному́ адзі́н к аднаму́;
все как оди́н усе́ як адзі́н;
оди́н в по́ле не во́ин адзі́н у по́лі не во́ін;
оди́н коне́ц адзі́н кане́ц;
оди́н чёрт адзі́н чорт;
одни́м ма́хом адны́м ма́хам;
одни́м гла́зом адны́м во́кам;
одна́ ла́вочкаадна́ хе́ўра;
на оди́н покро́й на адзі́н капы́л;
под одну́ гребёнку пад адзі́н грабяне́ц;
одну́ мину́ту адну́ хвілі́ну;
одни́ ко́сти адны́ ко́сці (рэ́бры).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
jágen
1.
vt
1) палява́ць
2) гнаць, прасле́даваць
ein Pferd zu Tóde ~ — загна́ць каня́ да сме́рці
j-n in den Tod ~ — увагна́ць каго́-н. у магі́лу
sich (D) éine Kúgel durch den Kopf ~ — пусці́ць сабе́ ку́лю ў лоб
ein Eréignis jagt das ándere — падзе́i ху́тка змянцюць адна́ другу́ю
j-n von Haus zu Haus ~ — ≅ пусці́ць каго́-н. з то́рбай
2.
vi імча́цца, гна́цца (за чым-н.)
nach Ábenteuern ~ — шука́ць (сабе́) прыго́д
damít kannst du mich ~ — я і слу́хаць аб гэ́тым не жада́ю
3.
(sich) ганя́цца адзі́н за адны́м
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Haut
f -, Häute
1) ску́ра
etw. áuf éigener ~ zu spüren bekómmen* — паспрабава́ць [паспыта́ць] што-н. на ўла́снай ску́ры
bis auf die ~ durchnässt sein — прамо́кнуць да ні́ткі
aus der ~ kríechen* — ле́зці са ску́ры
aus der ~ fáhren* — вы́йсці з цярпе́ння
sich auf die fáule ~ légen — ленава́цца, ло́дарнічаць
mit héiler ~ davónkommen* — вы́йсці сухі́м з вады́
er ist nur noch ~ und Knóchen — ён то́лькі (адна́) ску́ра ды ко́сці
in dersélben ~ stécken — быць у такі́м жа незайздро́сным стано́вішчы (як і іншыя)
2) шку́ра
3) абало́нка, пле́ўка
mit ~ und Háaren — уве́сь, ца́лкам
éine éhrliche ~ — разм. до́бры хлапчы́на
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
АПАКА́ЛІПСІС
(грэч. apokalypsis літар. адкрыццё),
1) адна з кніг Новага Запавета (Адкрыццё святога Іаана Багаслова). Напісана ў 68 — пач. 69 н.э. Іаанам Багасловам. У ёй у форме бачанняў, пасланых Богам, апісаны будучы лёс свету і чалавецтва. Гал. ідэя апакаліпсіса — чаканне страшнага Божага суда, калі на грэшнае чалавецтва абрынуцца сусв. катастрофы. Рэлігійна арыентаваныя тлумачальнікі разглядаюць апакаліпсіс як прарочую кнігу пра апошнія часы свету і здарэнні, што павінны адбыцца напярэдадні 2-га прышэсця Хрыста на зямлю. Праз увесь яго тэкст праходзіць сакральная лічба 7 (7 цэркваў, 7 зорак у руцэ Бога, 7 анёлаў, што выліваюць на грэшнікаў 7 чашаў Божага гневу, і г.д.). Сямікратнае памнажэнне бедстваў і катастрофаў прызначана выклікаць у чытача свяшчэнны жах перад непазбежным сканчэннем свету. Пасля Чарнобыльскай катастрофы шматлікія тлумачальнікі апакаліптычных прароцтваў, у т. л. на Беларусі, пачалі звязваць трубныя гукі трэцяга анёла, што апавяшчае аб падзенні на зямлю вялікай зоркі пад назвай «палын» (па-ўкраінску «чарнобыль»), з біблейскім прадказаннем гэтай самай згубнай у гісторыі чалавецтва катастрофы — нац. трагедыі бел. народа. Акрамя інтэрпрэтацыі апакаліпсіса як страшнага суда і канца свету яго яшчэ тлумачаць як абяцанне тысячагадовага шчасця пасля такога суда.
2) У шырокім сэнсе апакаліпсіс — буйнамаштабнае бедства, пагроза пагібелі чалавецтва, культуры, навакольнага асяроддзя. Апакаліпсіс часта асацыіруецца з крызісам або канцом цывілізацыі, эканам. катастрофамі, ядз. вайной.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АГРЭГА́ТНЫ СТАНО́К,
металарэзны станок, які складаецца ў асн. з уніфікаваных (нармалізаваных), кінематычна не звязаных паміж сабой вузлоў (агрэгатаў). Узаемазалежнасць і паслядоўнасць руху агрэгатаў надаецца звычайна адзінай сістэмай кіравання. Адрозніваюць агрэгатныя станкі адна- і многапазіцыйныя (па колькасці дэталяў, што адначасова апрацоўваюцца); свідравальныя, расточныя, фрэзерныя, такарныя і камбінаваныя; паўаўтаматы і аўтаматы.
Асн. рабочыя органы агрэгатных станкоў: сілавыя галоўкі з індывід. прыводамі перамяшчэння і вярчэння інструментаў; сілавыя і паваротныя сталы, якія перамяшчаюць адпаведна сілавыя галоўкі або загатоўкі паміж пазіцыямі апрацоўкі. Агрэгатныя станкі забяспечваюць многаінструмент. апрацоўку загатовак адначасова з некалькіх бакоў, іх можна хутка перакампаноўваць для апрацоўкі інш. дэталяў; дазваляюць шматразова выкарыстоўваць часткі агрэгатаў пры замене аб’екта апрацоўкі. У серыйнай і буйнасерыйнай вытв-сці з іх ствараюцца паточныя і аўтаматычныя лініі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АДМАЎЛЕ́ННЕ АДМАЎЛЕ́ННЯ,
адзін з асн. законаў дыялектыкі, які характарызуе агульную структуру развіцця як неабходнасць паступальнага працэсу з момантамі адноснай паўтаральнасці і цыклічнасці (зняцце, паўторнае адмаўленне, узаемапераход процілегласцяў, вяртанне да нібыта старога і інш.). Упершыню сфармуляваны Гегелем. Паводле яго вучэння, цыклічнасць развіцця мае форму руху ад зыходнага стану аб’екта праз яго адмаўленне да ліквідавання самога гэтага адмаўлення. Так, катэгорыя якасці (непасрэдная, унутраная пэўнасць рэчы) адмаўляецца колькасцю (апасродкаваная, знешняя пэўнасць), а колькасць «здымаецца» ў катэгорыі меры (якаснай колькасці, ці колькаснай якасці). Гегель надаваў трыядзе (зыходны момант — адмаўленне — адмаўленне адмаўлення) асаблівае значэнне як спосабу руху лагічных паняццяў. Разам з тым ён трактаваў яе толькі як знешні бок пазнання. Таму няма ніякіх падстаў атаясамліваць дыялектычнае паняцце развіцця ўвогуле з трыядамі. Пошукі трыяды як існуючых асобных ступеняў адзінага працэсу ў многіх выпадках вядуць да грубай схематызацыі рэальнай рэчаіснасці. У тым ці іншым сваім выглядзе адмаўленне ранейшых формаў існавання — неабходная ўмова развіцця ў любой сферы рэчаіснасці. Разам з тым у самім характары адмаўлення ёсць аб’ектыўная магчымасць момантаў паўторнасці і вяртання да нібыта старога, нелінейнасці працэсу развіцця. Аднаўленне ў вышэйшай стадыі некаторых рысаў ніжэйшай абумоўліваецца ўзаемапераходам процілегласцяў адна ў адну, зніжэннем узроўню арганізацыі сістэмы пры яе дэструкцыі, захаваннем пераемнасці адмаўляючага і адмаўляемага ў актах зняцця і трансфармацыі. Адмаўленне адмаўлення закон у інтэграцыі сваіх рысаў выяўляецца ў спецыфічных працэсах прыроды і чалавечай гісторыі і з асаблівай нагляднасцю — у сучасных сац. Падзеях.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ДВУХМО́ЎЕ, білінгвізм,
валоданне і карыстанне 2 моўнымі сістэмамі. Адрозніваюць Д.: актыўнае (асоба валодае вуснай формай мовы і карыстаецца ёю), патэнцыяльна актыўнае (асоба валодае вуснай мовай, але працяглы час не карыстаецца ёю) і пасіўнае (асоба разумее мову, але не можа карыстацца вуснай формай); нарматыўнае, або каардынацыйнае (паслядоўна правільнае ўжыванне нормаў абедзвюх моў), аднабакова-нарматыўнае (асоба валодае нормамі толькі адной мовы) і ненарматыўнае (асоба не валодае нормамі ні адной мовы); чыстае (мова выбіраецца адпаведна пэўнай сітуацыі) і змешанае (асоба ў адной і той жа сітуацыі карыстаецца 2 мовамі); непасрэднае (калі мова непасрэдна звязана з мысленнем) і апасродкаванае (мова кадзіруе думкі, выказаныя першаснай мовай); двухбаковае (Д. пашыраецца сярод абодвух этнасаў, якія кантактуюць) і аднабаковае (Д. пашырана толькі ў асяроддзі аднаго з кантактуючых этнасаў); індывідуальнае, групавое, масавае, тэрытарыяльнае, пагранічнае, суцэльнае, агульнанароднае. Для білінгва (асобы) уласцівы т.зв. дамінантны механізм у адносінах да адной з моў: праз гэтую мову рэчаіснасць успрымаецца хутчэй і лягчэй, чым праз іншыя. Для большасці асоб роднай мовы з’яўляецца мова свайго этнасу.
У наш час на Беларусі найб. пашырана бел.-рус. Д. Для шэрагу раёнаў характэрны тып Д. і шматмоўя, пры якім адна з моў — беларуская (бел.-лат., бел.-літ., бел.-польск., бел.-ўкр., бел.-рус.-ўкр.і г.д.). Сярод беларусаў, якія жывуць за мяжой, найб. пашыраны такія тыпы Д.: бел.-польск. (Польшча), бел.-англ. (Канада, ЗША), бел.-іспанскае (Лац. Амерыка).
