Сумарда́к ’удар па твары’, ’упартасць’ (Нас.), ’вялікае нязручнае палена’ (Юрч. Вытв.), сумурда́к ’хвароба ў роце, пры якой баляць сківіцы’ (Бяльк.), сумурда́кі ’твар і вусны’ (КЭС). Відаць, нельга аддзяліць ад самардак (гл.), але з іншай прыстаўкай (су-), параўн. яшчэ самарды́к ’пануры, маўклівы чалавек, які глядзіць спадылба’ (Растарг.) Няясна. Версія Насовіча (ад мо́рда, гл.) блізкая да народнаэтымалагічнай і не тлумачыць варыянтнасць фанетыкі і семантыкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адтапы́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.
Аддзяліць ад чаго‑н., адставіць (руку і інш.). [Пчолка].. адтапырыць крылцы і лезе з галоўкай у маленькую кветачку. Пташнікаў. Галя адтапырыла тонкія губы, прыжмурыла вочы.. і адмоўна крутнула галавою. Дуброўскі. // Расхінуць, разгарнуць. Сахрон прысеў да нас на дошкі, кульцяпкаю правай рукі.. адтапырыў кішэню штаноў. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адкало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.
1. што. Аддзяліць ад цэлага, колючы.
А. кавалачак цукру.
2. перан., каго-што. Прымусіць парваць з кім-н., выйсці з якой-н. групы, арганізацыі.
А. ад родзічаў.
3. Адняць прыколатае або выняць тое, чым прыколата, прышпілена што-н.
А. бант.
А. шпільку.
4. што, перан. Зрабіць, сказаць што-н. недарэчнае, нечаканае (разм.).
А. нумар.
|| незак. адко́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. адко́лванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
адасо́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; заг. адасоб; зак., каго-што.
Аддзяліць, выдзеліць з агульнага, цэлага; паставіць асобна, па-за сувяззю з іншымі. Адасобіць маладняк ад прадукцыйнай жывёлы. Адасобіць адзін працэс ад другога. // Выдзеліць які‑н. даданы член сказа ў гаворцы паўзамі і інтанацыяй, а на пісьме — знакамі прыпынку. Адасобіць акалічнасць, выражаную дзеепрыслоўным словазлучэннем.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адмежава́цца
1. (аддзяліць мяжой) sich ábtrennen;
2. (адасобіцца) sich ábgrenzen (ад каго-н, чаго-н von D, gégen A); sich ábsondern (von D); sich distanzíeren (von D)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
адгарадзі́ць, ‑раджу, ‑родзіш, ‑родзіць; зак., каго-што ад чаго.
Аддзяліць (перагародкай, плотам і пад.) што‑н. ад чаго‑н. Гаспадыня зачыніла дзверы і быццам адгарадзіла пакой ад усяго астатняга свету. Савіцкі. // Аддзяліць, з’яўляючыся перагародкай, перашкодай. Тут [на месцы, дзе балота злучалася з ручвом раўчука] павінна была вырасці высокая і моцная грэбля, якая адгародзіць балотца ад раўчука. Якімовіч. // перан. Абараніць засцерагчы ад чаго‑н. небяспечнага або непрыемнага. Да радаснага адчування ашчаслівіць і.. «адгарадзіць .. [Славу] ад усялякіх злых намераў» далучалася пачуццё патрэбы самому збыць з свае галавы ўсё гэта, ачысціцца ад усялякіх слядоў мінулага. Чорны. [Малашанка:] — Ты што ж... хочаш, каб я ад імя абкома адгарадзіў цябе ад крытыкі камуністаў? Шамякін. // перан. Пазбавіць сувязі з кім‑, чым‑н.; адасобіць. У той дзень Манцэвічу пачало здавацца, што яго адгарадзілі ад усяго свету. Адамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адлічы́ць, -лічу́, -лічыш, -лічыць; -лічаны; зак., каго-што.
1. Лічачы ад умоўнай адзінкі, назваць, паказаць колькасць чаго-н.
Гадзіннік адлічыў дзесяць гадзін.
2. Налічыўшы, аддзяліць пэўную колькасць чаго-н.
А. дваццаць рублёў.
3. Вылічыць, утрымаць з якой-н. сумы.
А. з зарплаты частку грошай.
4. Выключыць з ліку навучэнцаў з якой-н. установы і пад; тое, што і звольніць (афіц.).
А. прагульшчыкаў з завода.
А. з універсітэта.
|| наз. адлі́к, -у, м. А. часу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
адмачы́ць, -мачу́, -мо́чыш, -мо́чыць; -мо́чаны; зак., што.
1. Намачыўшы што-н., аддзяліць, адклеіць.
А. прысохлы бінт.
А. наклейку.
2. Вымачыць, зрабіць больш прыдатным для выкарыстання (спец.).
А. скуры.
3. перан. Сказаць або зрабіць што-н. недарэчнае, непрыстойнае (разм.).
Ну і адмачыў штуку!
|| незак. адмо́чваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. адмо́чванне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і адмо́чка, -і, ДМ -чцы, ж. (да 2 знач.).
|| прым. адмо́чны, -ая, -ае (да 2 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
мя́каць, ‑і, ж.
1. Мяккая частка цела жывёлы або чалавека.
2. Мяса без касцей. Аддзяліць мякаць ад касцей.
3. Мяккая частка пладоў, ягад, клубняў. Мякаць яблыка.
4. Разм. Што‑н. мяккае, рыхлае. Схапіў Юткевіч хлеб абедзвюма рукамі, упіўся ў пахучую мякаць зубамі і, не разжоўваючы, кавалак за кавалкам прагна глытаў хлеб, раскідаючы крошкі па стале. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Казе́ка ’мошка; вош’ (Нас.). Утворана ад асновы каз‑ (гл. каза 1), словаўтварэнне няяснае: суфікс ек‑а (звычайна рэдка сустракаецца) або трансфармацыя іншых вытворных ад гэтай жа асновы. Матывацыя: наяўнасць зааморфных прыкмет (рожкі, вусікі; паводзіны насякомых); калькаванне або субстытуцыя іншых тэрмінаў ад заонімаў. Слова выглядае як бел. інавацыя: смал. казека ’вош’ нельга аддзяліць ад бел. слова, а ўкр. козяка, якое СРНГ (14, 58) параўноўвае з смал. і бел. словамі, сюды наогул не адносіцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)