Ву́тлы ’хілы, слабы, нядужы’ (Сцяц., Чэрн.); ’малы, нявідны’ (Сцяшк.), укр.ву́тлий, рус.у́тлый, ст.-рус.утьлъ ’дзіравы’, польск.wątły ’слабы, нядужы, недаўгавечны’, чэш.útlý ’слабы, крохкі’, славац.útly, в.-луж.wutły ’вялы, глухі, худы’, славен.vótəl ’поўны’, серб.-харв.дыял.у̏тал ’дзіравы’, ст.-слав.ѫтьлъ. Прасл.*ǫtьlъ першапачаткова ’бяздонны’ з *o‑ (адмоўе) і *tьl ад tьlo ’дно’, згодна з Мейе (Études, 232), Ваянам (RÉS, 2, 203 і наст.), Махэкам (Recherches, 34) і Марэнавым (Лекс. взаим., 141), збліжаюць таксама з тлець (Брукнер, 605).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мля́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Пазбаўлены бадзёрасці, энергіі, жывасці; вялы. Паліна Фёдараўна разгарнула раскладушку, кінула на яе падушку, прасціну, коўдру, распранула млявую Веру і паклала спаць.Паслядовіч.Графскі ляснік ляжаў млявы, як на полцы ў лазні пад венікам.Бядуля.//перан. Слабы, невыразным імглісты (пра гукі, святло і пад.). [Максім Рыгоравіч Мароз] неяк абмяк, голас з цвёрдага, густога баска ў млявы тэнар перарабіўся.Лобан.Агледзець асобныя дэталі дапамагала млявае святло ліхтароў.Шынклер.
2. Які выклікае млявасць. Сонца над галавой, у сасонніку млявая парнасць.Навуменка.З агародчыка тугімі, густымі хвалямі ўліваўся млявы пах бэзу.Скрыган.
3. Павольны; стомлена-пяшчотны. Дзяўчына — што гэты летні дзень у лесе, млявая і чароўная.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
matsch
a
1) той, хто прайгра́ў (у гульні)
j-n ~ máchen — нане́сці каму́-н. паражэ́нне
2) разм. сла́бы, вя́лы; дрэ́нны, хво́ры
sein Mágen ist ~ — яго́ стра́ўнік расстро́іўся
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
slack2[slæk]adj.
1. ненапя́ты (канат, вяроўка і да т.п.)
2. (at/about) сла́бы; вя́лы, мля́вы, мару́дны;
get slack расслабля́цца;
slack in duty нядба́йны
slack off[ˌslækˈɒf]phr. v. слабе́ць; памянша́цца;
slack off one’s efforts паслабля́ць намага́нні; збаўля́ць ху́ткасць;
slack off one’s labour працава́ць з ме́ншым імпэ́там;
The rain slacked off. Дождж сціх.
slack up[ˌslækˈʌp]phr. v. = slack off
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Ля́кса, ла́кса, ляксу́ха ’панос’, ля́ксы ’хвароба ад моцнага паносу’, ляксава́ць ’слабіць’ (Нас., Касп., Федар. 1; лаг., Сл. ПЗБ; мін., КЭС). Праз польск.laksa, taksacja, laksować ’тс’ з с.-лац.laxare ’прачышчаць, выклікаць панос’, якое з лац.laxāre ’адпускаць, аслабляць, рабіць больш вольным, вялым, слабым’ < laxus ’прасторны, слаба нацягнуты, лагодны’ (Слаўскі, 4, 32) < і.-е.*slēg‑ (лат.leg̓ēns, ірл.lace, ст.-ісл.slakr, ст.-в.-ням.slach ’вялы, абвіслы, слаба нацягнуты’; асец.læx/l̥æxæ ’кал, экскрэменты’, якое, аднак, Абаеў (2, 39) лічыць каўказскім словам). Бел.в.-дзв., міёр., віл., аляксей, ляксей (Вештарт, Бел.-польск. ізал., 20) утварыліся ад лякса пад уплывам народнай этымалогіі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рахма́ны ’спакойны, нязлосны (пра звяроў, жывёл)’, ’памяркоўны, згаворлівы, дабрадушны, лагодны, ласкавы (пра чалавека)’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Растарг., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’ціхі, сумленны’ (Ян.), рохма́ны ’вялы, хваравіты’ (Мат. Гом.), ст.-бел.рахманый, рохманый ’тс’. Параўн. укр.рахма́нний ’смірны, ціхі’, рус.рахманный ’ціхі, смірны; дзівакаваты; лянівы; вясёлы’, польск.rochmanny ’пра ручнога звера ў параўнанні з дзікім’ (з усходнеславянскіх моў, Брукнер, 459). Хутчэй за ўсё з гебр.rah̥ămānî ’спачувальны, літасцівы’ (Пятровіч, PC, 2005, 103), ці тат. праз тур.rachman ’лагодны’ < араб.rahmān ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 196). Пра іншыя шляхі і крыніцу запазычання гл. Фасмер, 3, 450; Жураўлёў, Язык и миф, 451–452.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ляні́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які схільны да ляноты, ухіляецца ад працы. Хітрым чалавекам стаў сын Амяльяніхі. Ды не толькі хітрым, але і лянівым.Кавалёў.[Барабаха:] — [Наймічка] на ўсе штукі здатная, толькі да работы лянівая.Якімовіч./узнач.наз.ляні́вы, ‑ага, м.Цяжкая праца толькі для лянівых.Бічэль-Загнетава.Санлівага не дабудзішся, а лянівага не дашлешся.Прыказка.// Які выяўляе ляноту. — Цяпер маю ахвоту ў цяньку пасядзець пад гэтымі дубамі — лянівым і рахманым голасам сказаў Іван Мацкевіч.Бядуля.
2.Вялы, павольны (пра рухі, паходку і пад.). Праз паўгадзіны сяброўкі пляліся ўжо лянівай паходкай людзей, якім няма куды і няма чаго спяшацца.«Звязда».//перан. Які павольна, слаба дзейнічае. Спакойнае мора задумана і ціха плёскала на берагі лянівай белапеннай хваляй.Самуйлёнак.Недалёка за імшыстымі стваламі дрэў паблісквае лянівымі хвалямі рэчка.Нядзведскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
asleep
[əˈsli:p]
adj., adv.
1) сьпя́чы
to fall asleep — засына́ць, засну́ць
2) няўва́жны; вя́лы, нясьве́дамы
He is asleep to the danger — Ён нясьве́дамы небясьпе́кі
3) тупы́
His mind is asleep — У яго́ тупы́ ро́зум
4) здранцьве́лы, зьняме́лы
My arm is asleep — У мяне́ здранцьве́ла рука́
5) мёртвы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Ме́шкацца ’марудзіць, рабіць памалу’ (пін., З нар. сл.; ТС). Рус.мешкать ’тс’, урал. ’чакаць’, кіраў. ’разважаць’, ст.-рус.мѣшькати ’чакаць, марудзіць’, ’жыць, пражываць, быць падданым’, мѣшаный ’павольны, вялы’ (паводле Махэка₂, 361, павінна было пісацца ме‑), польск.mieszkać ’марудзіць’, ’забыць, не звяртаць увагі’, ’жыць, прабываць, знаходзіцца’, ’заставацца’, ’быць у адносінах з кім-небудзь’, nieomieszkać ’не занядбаць’, в.-луж.mješkorić ’марудзіць’, чэш.meškati ’марудзіць’, ’знаходзіцца, перашкаджаць у рабоце’, славац.meškať ’спазняцца, адставаць’, славен.mečkati ’паволі працаваць’. Не зусім яснае слова. Найбольш імаверна, што яно паходзіць з мѣшати > мяшаць (гл.) у выніку нарашчэння асновы. Укр.мешкати ’пражываць’, як і ст.-бел.мешкати, мяшкати ’жыць, знаходзіцца’ (XIV ст.), запазычана са ст.-польск.mieszkać ’жыць’ (Жураўскі, SlOr, 10, 1961, 40; Булыка, Лекс. запазыч., ЕСУМ, 3, 455–456.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мярэча ’буралом і гушчыня лесу, праз якія цяжка прайсці’ (Мядзв., Касп.; крый., слаўг., Яшк.), паўн.-усх.мірэчча, слаўг.мярэчча (Яшк.), ’непралазнае балота’ (Бяльк.), ’цяжкапераходнае месца’ (Мат. Маг.), смал.мярэча ’рэдкі сасоннік на імшары’ (Максімаў), мерэч ’гушчар’ (ТС), чарніг.-сумск.палес.мереч, мяреча, мяреччя ’густы зараснік’, ’густыя кусты ў балоцістай нізіне’, ’непраходны лес’, хмероча, хмернеча ’густы цёмны лес на забалочанай нізіне’, арл.меречь ’грузкае балоцістае месца з драбналессем’; польск.mrocz ’змрок, цемра’ і інш. Да прасл.тогкъ, merkia, роднаснымі да якіх будуць літ.merkti, sumarkyti, лат.merkt, mėrcet ’мачыць, намочваць’, märks ’сажалка на лузе’, гальск.εμβρεκτον ’намочаны кавалак ежы’, лац.marcidus ’вялы, слабы’ (Траўтман, 182; Мюленбах-Эндзелін, 2, 584 і 619; Патабня, РФВ, 3, 99; Брукнер, KZ, 45, 103; Фасмер, 2, 602–603).