Пруса́к ’ураджэнец або жыхар Прусіі; паўночна-ўсходні немец’, пру́сы ’група балтыйскіх плямён, якія насялялі паўднёвае ўзбярэжжа Балтыйскага мора’ (ТСБМ), Прусы, Прушчына ’краіна Прусія’ (Варл.). Рус. пруса́к ’жыхар Прусіі’, пруца́к ’немец’, дыял. пруц, укр. прус ’прусак’, ст.-рус. Прусы ’Прусія’, польск. prusak ’прусак’, Prusy ’Прусія’. Ва ўсходнеславянскіх мовах праз польск. са ст.-прус. prū́sis ’прус’, літ. prū́sas, лат. prũsis ’тс’, Prūšmale ’Прусія’ (Мюленбах-Эндзелін З, 400). Этымалогіі этноніма няма. Траўтман (Altpreuß., 411) тлумачыў назву з *Po‑rusi, г. зн. ’тыл, якія жывуць паблізу Русі, па Русі’, што з’яўляецца непрымальным. Брукнер (439) выводзіў слова ад praũsti ’мыць’, prusnà ’морда, пыса’, што таксама вельмі няпэўна (Фасмер, 3, 389; ЕСУМ, 4, 617).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Смо́ргаць ‘шморгаць’ (ТСБМ, Нас., Бяльк.), ‘абрываць са сцябла галоўкі ільну’ (Сцяшк.), ‘рваць лён; часаць лён на грэбень; шморгаць носам’ (Жд. 2), ‘часаць лён’ (Шатал., Нар. сл.), ‘часаць лён на грэбень’ (Касп.), ‘церабіць лён’, ‘рваць’, ‘шараваць’, ‘шморгаць (носам)’ (Сл. ПЗБ), смо́ргацца ‘прадзірацца ад носкі, трэння’ (Байк. і Некр.), смарге́ль — аддзеяслоўная часціца (Нас.), смэ́ргацца ‘смаркацца’ (Нар. словатв.). Няма падстаў разглядаць як балтызм, параўн. Лаўчутэ, Балтизмы, 72. Генетычна суадносіцца з укр. шмо́ргати ‘тузаць, торгаць’, рус. сморка́ться ‘ачышчаць нос’, польск. smarkać ‘тс’, чэш. smrkati ‘тс’, балг. смъркам ‘уцягваць паветра’ і інш., роднасным лат. smur̃gât ‘мазаць, пэцкаць’, літ. smùr̃gas ‘смаркачы’ і пад. (Анікін, Опыт, 283). Гл. шморгаць. Сюды ж смаржо́к ‘вузел (на нітцы)’ (Сл. Брэс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Та́я — указальны займ. ж. р. ад той (Нас., Ласт., Вруб.), ст.-бел. таꙗ, таѧ ’тс’ (XVI ст., Карскі 2-3, 194; Альтбаўэр), сюды ж эўфемізм та́я ’задніца’ (Пятк. 2), ’рэч ці асоба, якой тут няма’ (Варл.), та́я ха́та ’святліца’ (пруж., Нар. скарбы), та́я сла́ва ’толькі знак’ (драг., З нар. сл.), та́ято (та́јато) ’вось тая’ (Вруб.). Параўн. укр., рус. дыял. та́я, стараж.-рус. таꙗ, макед. таа. Узыходзіць як форма ж. р. да *tъ‑jь (гл. той, то), неўскладненая форма та сустракаецца ў гаворках: і та гаворыць і та (ТС), паводле Карскага (2–3, 194), пад рускім ці польскім уплывам, аднак, магчыма і другаснае сцяжэнне з пропускам ‑j‑, параўн. таа (бых., Рам. 4).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
gorszy
gorsz|y
1. (параўнальная ступень ад zły) — горшы;
nie ma nic ~ego niż ... — няма нічога горшага, чым...;
coraz ~y — штораз горшы;
co ~a — (і) што яшчэ горш...;
2. ~e н. горшае;
zmiana na ~e — перамены да горшага
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
penny [ˈpeni] n. (pl. pence – пра суму грошай; pennies – пра асобныя манеты) пе́ні, пенс (манета);
a new penny (адзі́н) но́вы пенс;
I ha ve no pennies. У мяне няма пенсаў;
a few pence не́калькі пе́ні;
a 13-pence stamp пашто́вая ма́рка ко́штам 13 пе́нсаў;
It costs 6 pence. Гэта каштуе 6 пенсаў.
♦
a pretty penny кру́глая су́ма;
It cost him a pretty penny. Гэта ўляцела яму ў капеечку;
not a penny ні капе́йкі
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
real [ˈri:əl,ˈrɪəl] adj.
1. які́ рэальна існуе́; сапра́ўдны, рэа́льны;
real events рэа́льныя падзе́і;
in real life у рэа́льным жыцці́
2. натура́льны;
real silk натура́льны шоўк
3. непадро́блены, непрытво́рны, шчы́ры;
a real friend сапра́ўдны ся́бар;
He has a real interest in art. Ён па-сапраўднаму цікавіцца мастацтвам;
She is such a real person. У ёй няма ні кроплі прытворства.
♦
for real не на жарт;
the real thing сапра́ўдная рэч; першакла́сны твор; то́е, што трэ́ба
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
there1 [ðeə] adv.
1. там, туды́;
from there адту́ль;
up to there да таго́ ме́сца;
there is, there are ёсць, ма́ецца;
There is no time. Няма часу.
There are a lot of flowers in the garden. У садзе багата кветак.
2. вось;
there he is вось і ён;
there and back туды́ і наза́д
♦
there and then адра́зу, зра́зу, тут жа;
there you are/there you go infml вось вазьмі́; вось ба́чыш
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
вы́ведаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і з дадан. сказам.
1. Выпытаць, вызнаць што‑н. такое, што трымаецца ў тайне. Выведаць тайну. Выведаць намеры. □ Войту трэба прасачыць і выведаць, куды прапаў дзед Талаш. Колас. // Разм. Разведаць, высачыць. Неабходна было выведаць, дзе стаяць немцы і дзе іх няма, якімі дарожкамі і якімі сцежкамі трэба прабірацца, каб не наткнуцца на ворага. Кулакоўскі.
2. Разм. Спазнаць што‑н. асабіста, на ўласным вопыце; зазнаць, зведаць. У плач кінулася Насця. У слёзы гаспадыні, што выведала ўжо ў маладыя гады хатнюю таўкатню. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; ‑куём, ‑куяце; зак., каго-што.
1. Надзець на каго‑н. кайданы, ланцугі, скаваўшы іх. Прыехалі жандары, закавалі Пархвена ў кайданы і адправілі ў Сібір на катаргу. Жычка. // перан. Пакарыць, зняволіць. Не танула песня ў моры. У агні не гарэла, Закаваць не мог у путы Сатрап азвярэлы. Купала. Няма яшчэ такіх кайданаў, Каб закаваць людское сэрца. Глебка.
2. перан. Пакрыўшы лёдам, зрабіць нерухомым; замарозіць. Падскочыў мароз і закаваў балоты і рэкі. Якімовіч. / у безас. ужыв. Закавала лёдам рэкі, Ручаёчкі — аж да дна. Ставер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
канцэ́рт, ‑а, М ‑рце, м.
1. Публічнае выкананне інструментальных, вакальных музычных твораў, а таксама харэаграфічных, дэкламацыйных і інш. нумароў па пэўнай праграме. Сімфанічны канцэрт. Канцэрт мастацкай самадзейнасці. Эстрадны канцэрт. □ Крысціна не магла не быць у трывозе за тое, што яе няма вось на гэтым канцэрце, што яна не слухае, як спявае яе малодшая сястра. Кавалёў.
2. Буйны музычны твор для аднаго інструмента ў суправаджэнні аркестра. Канцэрт для фартэп’яна з аркестрам. Скрыпічны канцэрт.
•••
Кашэчы канцэрт — а) пра завыванне катоў; б) пра бязладныя спевы, музыку і інш.
[Фр. concert.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)