Verbum

Су́зма ’нахабна’: сузма лізуть у вочы (камары) (пін., ЖНС). Няясна; магчыма, перасэнсаваны як прыслоўе на ‑ма, параўн. бегма (ад бегчы), роўма (ад раўсці), назоўнік сы́зма (гл.): як сызма лезе ў вочы, г. зн. сляпіцай (лід., Сл. ПЗБ), верагодна, праз стадыю сы́змаю (лезе ў вочы).

Сэ́даль, зэ́даль ’нізкая лаўка на ножках’ (Ласт.). Гл. зэдаль; у сувязі з адзінкавасцю фіксацыі форма, магчыма, штучна набліжае да крыніцы запазычання с.-в.-ням. sidel(e) < лац. sedile ’прылада для сядзення, крэсла, столак’ ад лац. sedere ’сядзець’ (Борысь, 748), або пад уплывам наступнага слова, гл.

Сяка́р ’сякерка’ (Барад.), ’сякач’ (Жд. 2), се́кар ’тс’ (Сл. Брэс.). Ад сячы (гл.) з малапрадуктыўным суф. ‑ар, які ўтварае назоўнікі са значэннем ’прадмет, пры дапамозе якога выконваецца дзеянне’ (Сцяцко, Афікс. наз., 30; Вярхоў, Наз., 49), што, магчыма, сведчыць пра народнаэтымалагічнае пераасэнсаванне слова сякера, гл.

Талера́нтны ’цярпімы’ (ТСБМ); сюды ж толера́нтнасьць ’верацярпімасць’ (Ласт.). Т. зв. еўрапеізм, шляхі пранікнення няясныя, магчыма, ад польск. tolerant ’памяркоўны чалавек’ (Варш. сл.). З заходнееўрапейскіх моў, дзе ням., англ. tolerant, франц. tolérant ’талерантны’ ад лац. tolerans, ‑ntis ’які церпіць’ (ЕСУМ, 5, 593; Голуб-Ліер, 484).

То́псацца ’таптацца, хадзіць, выконваючы якую-небудзь работу’ (брасл., Сл. ПЗБ). Відаць, ад топаць (гл.) з экспрэсіўным суф. ‑с(а), магчыма, праз стадыю аддзеяслоўнага назоўніка *топса, параўн. крыкса, плакса і пад. (гл. крыкса ₂), адносна якіх гл. Сцяцко, Афікс. наз., 64 і наст.; Саевіч, Derywacja, 402.

Тры́брат ‘рыбалоўная снасць — крыга або гегні — з драўлянай асновай — палазамі’ (брасл., Лекс. балтызмы, 18). Балтызм, параўн. літ. trìbradis, лат. trijbradis ‘браднік, які вядуць рыбаловы’ < лат. tris ‘тры’ + brist ‘брысці’ (Лаўмане, там жа; Анікін, Опыт, 289). Параўн. іншыя назвы, магчыма, частковыя беларускія калькі: трайнік, трыяк, трыброднік.

Тры́шка ‘баязлівы, нясмелы чалавек’ (Бяльк.). Верагодна, ад УІ Тры́хан (якое, магчыма, да Тры́фан), але матывацыя няясная. Нейкая сувязь з папярэднім словам? Параўн. укр. три́шкатися ‘неспакойна захоўвацца’, якое звязваюць з те́рти ‘церці’ (ЕСУМ, 5, 642), а таксама труха ₂ ‘нейкая картачная гульня’ і трухлівы ‘баязлівы’, гл.

Трэ́нзель ‘металічныя цуглі’ (ТСБМ), ‘вуздэчка’ (Баршч.). Запазычана, магчыма, з ід. trenzl ‘цуглі’ (Астравух, Ідыш-бел. сл.), параўн. польск. tręnzla ‘тс’, што да ням. Trenze ‘вуздэчка’, якое, у сваю чаргу, запазычана праз гал. trensse з ісп. trenza ‘пляцёнка, канат’ (Duden Etumologie, 863; Фасмер, 4, 98).

Ту́быль ‘мноства, грамада’: вы́дзьвінулі ту́быльлю на луг — зу пуўдня сена схвацілі (Юрч.). Няясна. Магчыма, балтызм, параўн. літ. tūlýbė ‘мноства’ з перастаноўкай зычных. Параўн., аднак, фармальна і тэрытарыяльна блізкія, але адрозныя па семантыцы рус. дыял. ту́боль ‘смецце, адходы’, ‘лухта’, ту́баль ‘глупства’, ту́больный ‘бесталковы, дурны’ (СРНГ).

Ты́рхаць ‘штурхаць’, тыркну́ць, тыркану́ць ‘штурхануць’, тырка́ньнік, тырка́ньніца ‘той, хто штурхае’, тырка́ньне ‘штурханне’, тыркану́тый ‘той, якога штурхнулі’ (Юрч. Вытв., Юрч. СНЛ). Параўн. рус. пск. тыркону́ть ‘з сілай піхнуць’. Арэальны фанетычны варыянт да турхаць (гл.) з пераходам у > ы, магчыма, экспрэсіўнага характару, параўн. штыркаць, штуркаць, гл.