Біць. Рус. бить, укр. би́ти, ст.-рус., ст.-слав. бити, польск. bić, чэш. bíti, балг. би́я, серб.-харв. би̏ти і г. д. Прасл. biti bii̯ǫ. Корань дыфтангічны *bhei̯‑. Параўн. грэч. φιτρός ’ствол дрэва, кол, калода’, ст.-в.-ням. bīhal ’сякера’ (ням. Beil), ірл. benim (*bnināmi) рэжу, б’ю і г. д.’ Бернекер, 117; Траўтман, 33; Фасмер, 1, 169; Слаўскі, 1, 31. Махэк₂ (54–55) рэканструюе biti bьjǫ. Ад слав. biti ўтворана шмат розных вытворных: bi‑dlo (параўн. бел. бі́ла ’спінка ложка; язык у звоне і г. д.’, бі́ліцы ’набіліцы’), bi‑čь ’біч’, bi‑tva ’бітва’; асабліва многа форм ад *bi‑t‑ (біта́; бітка ’падбітае яйцо; снапы, раскладзеныя на таку для малацьбы; ахапак сухога лёну; вялікая суконная хустка’ < ’бітая хустка’; біту́к ’коўдра, палавік’; біту́н ’задзірысты чалавек’ і г. д.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Су́піць ’хмурыць (бровы)’ (ТСБМ, ТС), ’хмурыць, моршчыць, сцягваць’ (Нас.), су́піцца ’пахмурна ссоўвацца (пра бровы)’, ’хмурыцца, дзьмуцца (пра чалавека)’ (ТСБМ, Нас., Ласт.), ’хмурыцца, змрачнець’ (ТС), ’паколваць і свярбець’ (мсцісл., З нар. сл.), моро́з су́піць ’адчуванне моцнага холаду’ (КСТ), су́піць холадам ’стан хворага, калі цела працінае холад’ (чач., ЖНС). Укр. су́пити, рус. су́пить ’хмурыць’, польск. sępić ’тс’, чэш. posupný ’хмуры’. Традыцыйна выводзіцца ад суп 2 (гл.), паколькі ў гэтай птушкі нібы хмуры позірк, так ужо Міклашыч, 315; гл. Фасмер, 3, 48, 804; Махэк₂, 477; ЕСУМ, 5, 593. Аднак канцэнтрацыя ўвагі ў народнай мове на знешніх адчуваннях (мороз супыць яйцо, Нас.) дазваляе звязаць з харв. sȕpica ’дробны выраст на скуры’, якое Борысь (Etymologie, 408–409) выводзіць са *ščuplъ ’дробны, тонкі’ (гл. шчуплы, шчыпаць).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ne sus Minervam

Не свінні Мінерву* [вучыць].

Не свинье Минерву [учить].

бел. Не вучы рыбу плаваць, а злодзея красці.

рус. Орлиному глазу воронья слепота не указ. Брат сестре не указ в стряпне. Не учи рыбу плавать.

фр. On n’apprend pas au poisson à nager (Не учат рыбу плавать).

англ. Teach not your granny to suck eggs (He учи бабушку яйца есть).

нем. Das Ei will klüger als Henne (Яйцо хочет быть умнее наседки).

* Мінерва — у рымлян багіня рамёстваў, мастацтва.

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

зне́сці

1. (у адно месца) zusámmentragen* vt, zusámmenbringen* vt;

2. (уніз) hinúntertragen* vt, hinúnterbringen* vt;

3. (перамясціць, знішчыць – вадой, ветрам) wégreißen* vt; fórtschwemmen vt; wégwehen vt (ветрам);

4. (разбурыць) ábreißen* vt, níederreißen* vt, ábbrechen* vt, ábtragen* vt;

5. (забраць, украсці) wégtragen* vt, fórtschaffen vt, fórtbringen* vt;

6. перан. разм. (сцярпець, перанесці) erdúlden vt, ertrágen* vt;

7. (пра птушку);

зне́сці яйцо́ ein Ei légen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Gallinam dat, ut taurum recipiat

Лае курыцу, каб атрымаць быка.

Даёт курицу, чтобы получить быка.

бел. Дае тры капейкі, а здачы патрабуе рубель. Даць ‒ рукі кароткія, узяць ‒ рот вялікі.

рус. Дать лычко, чтобы получить ремешок. Мало дать, много взять.

фр. Donner un œuf pour avoir un boeuf (Дать яйцо, чтобы получить вола).

англ. Give a lark to catch a kite (Дать жаворонка, чтобы получить коршуна).

нем. Man soll nicht mit der Wurst nach dem Schinken werfen (Не нужно бросать колбасой в ветчину).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

◎ По́рч ’шкода; псаванне’, м. р. або ж. р. (ТС; петрык., Мат. Гом.; Юрч. Вытв.), порча ’тс’ (беласт., Сл. ПЗБ; ТС). Укр. порча, рус. порча ’тс’ выводзяць з cnopmümu, портить ’псаваць’ (ЕСУМ, 4, 533; Фасмер, 3, 337), сюды ж польск. parcieć ’сохнуць, вянуць (пра садавіну і гародніну)’ і ’прарастаць у вільгаці і цяпле’, што дазваляе рэканструяваць прасл. *рыііʼti ’псаваць’. Сувязь з пароць (гл.) (Міклашыч, 243; Фасмер, 4, 335) непрымальная. Імаверна, роднаснае да прэлы, спёрты, заперці, запор (гл.). Параўн. ст.-рус. прытоіш ’патраціць, не захаваць’, славен. priШ ’пакаваць’. Сной (512) звязвае апошняе з порт ’тканіна, перавязь’ (гл. порт 2). Параўн. таксама літ. pursti ’гніць’, piirtiti ’трасці, боўтаць’, pereti ’выседжваць птушанят’. Корань захаваўся ў *za‑pbH‑ъkъ, параўн. укр. запорток, польск. zapartek ’яйка-баўтун’, ’тухлае, сапсаванае яйка’, параўн. рус. испорченное (яйцо); адсюль першаснае значэнне ’тое, што сапрэла, сапсавалася ў закрытай прасторы’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Cancrum recta ingredi doces

Вучыць рака ісці наперад.

Ты учишь рака идти вперёд.

бел. Сеяць пясок на камні. Ухапіць шылам кашы. Не чакай, каб певень яйцо знёс.

рус. В камень стрелять ‒ только стрелы терять. Сеять песок по камню. Дураков учить ‒ что мёртвых лечить.

фр. Peine inutile (Напрасный/бесполезный труд).

англ. You cannot make a crab walk straight (Рака не заставишь идти вперёд). The wind can’t be caught in a net (Ветер сетью не поймаешь).

нем. Verlorene Liebesmühe (Потерянное старание). Sich die Mühe sparen (Экономить усилия).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Сыры́ ’вільготны’, ’невараны; недавараны, недасмажаны, недапечаны’, ’неканчаткова выраблены’, ’нязвараны, няспеламу’: сырое яйцо (Федар. 4, Сержп. Прымхі), ’сыры, мокры’, ’згатаваны’: сырэ молоко не пʼе (ТС), ’нябелены (пра ніткі, палатно)’ (Уладз.), сыры́й ’сыры, мокры, згатаваны’ (Бяльк.), сырэ́й ’тс’ (драг., Ск. нар. мовы). Укр. сирі́й, рус. сыро́й, стараж.-рус. сыръ ’сыры, вільготны’; ’малады, зялёны, няспелы’: ꙗблъко сыро, каш. sëri ’вільготны, мокры, падмоклы’, в.-луж., н.-луж. syrý, ’мокры, негатаваны, неапрацаваны, вільготны’, чэш. syrý ’вільготны, халодны’, ст.-слав. сыръ ’мокры, вільготны’. Прасл. *syrъ(jь) ’сыры, вільготны; звараны’, роднаснае літ. sū́ras ’салёны’, лат. sũrs ’салёны, горкі, даўкі’, ст.-дац. súrr ’сыры, напаўгнілы’, швед. sur ved ’сырое дрэва’, ст.-в.-ням. sûr ’кіслы’; да і.-е. *sū‑ro/*sou‑ro ’кіслы, даўкі’, гл. Траўтман, 293–294; Фрэнкель, 944; Фасмер, 3, 819; Махэк₂, 600; Шустар-Шэўц, 1402–1403; SEK, 4, 265; Бязлай, 3, 343; ЕСУМ, 5, 241–242. Гл. таксама сыравы, сыровы, суровы, сыр.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Extra splendor, intra squalor

Звонку бляск, унутры бруд.

Снаружи блеск, внутри грязь.

бел. Франт: салам боты вымазаў і шкурку з’еў. 3 твару ‒ яйцо, а ўнутры — баўтун. Твар белы, а душа чорная.

рус. В брюхе солома, а шапка с заломом. Сверху шик, а внутри пшик. Франт лихой ‒ набит трухой. Снаружи блестит, в голове свистит. Ворона в павлиньих перьях. Не стоит гроша Пахом, а смотрит пятаком.

фр. Habit de velours ventre de son (Одежда из велюра, a в животе пустой звук). Le geai paré des plumes du paon (Сойка, наряженная в павлиньи перья).

англ. A fair face, but a foul heart (Ясное лицо и гнилое сердце).

нем. Schöne Haut, häßliche Gedanken (Красивая оболочка, гадкие мысли).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Blanda patrum reprobos (segnes) facit indulgentia natos

Сляпая любоў бацькоў разбэшчвае дзяцей.

Слепая любовь родителей развращает детей.

бел. 3 пестуна нічога не будзе. Хто дзяцей балуе, вяроўку ім на шыю гатуе. Матка парве пазуху, дзецям хаваючы, а дзеці ‒ ад маткі хаваючы.

рус. Кто детям потакает, тот сам плачет. Засиженное яйцо ‒ болтун, занянченный сынок ‒ шатун. Неладны те ребятки, коих не бранят ни батьки, ни матки. Неразумная опека хуже беспризорности. Кто боится, что ребёнок будет плакать, сам заплачет. Без строгости и щенка не вырастишь.

фр. Enfant par trop caressé, mal appris et pis réglé (Слишком заласканный ребёнок плохо воспитан, а ещё хуже управляем).

англ. Mother’s darlings are but milksop heroes (Маменькины сынки ‒ тряпки).

нем. Barmherzige Mutter zieht lausige Kinder (Милосердная мать воспитывает презренных детей).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)