dear

[dɪr]

1.

adj.

1) дарагі́; лю́бы; мі́лы

2) паважа́ны

Dear Sir (Madam) — Паважа́ны спада́р, -ая спада́рыня

3) дарагі́; кашто́ўны; высо́кі (цано́ю)

Fruit is still too dear — Садаві́на яшчэ́ задарага́я

2.

n.

дарагі́ -о́га m., дарага́я f.; лю́бы -ага m., лю́бая f.; даражэ́нькі -ага m., даражэ́нькая f.

3.

adv.

до́рага

а) to hold dear the memories of one’s childhood — до́рага цані́ць успамі́ны з свайго́ мале́нства

б) to sell dear — до́рага прадава́ць

4.

interj.

(выка́звае зьдзіўле́ньне, шкадава́ньне, нецярплі́васьць)

Oh dear! My head aches! — Бо́жа, як мне балі́ць галава!

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ссячы́ і ссе́кчы, ссяку, ссячэш, ссячэ; ссячом, ссечаце, ссякуць; пр. ссек, ‑ла; зак., каго-што.

1. Моцным ударам (якой‑н. вострай прылады) аддзяліць ад асновы. [Андрэй:] — Хочаш ссекчы дрэва, дык у камель тапаром, у камель. Пташнікаў. Тут, у вёсцы, елкі лапамі шыбы праціраюць! Якую хочаш, ссячы, спаві яе, бы дзіця, аборкай, ускінь на спадарожны грузавік. Лось. Дзічка аднабокая, абгарэлая — усе хаты перастаяла, да новай лепіцца. І карысці з яе нібы ніякай, а шкада ссекчы. Хадановіч. // Высечы поўнасцю (лес, дрэвы); знішчыць. Трэба было да вясны ссячы і прывесці ў парадак дзялянку, якую адвялі калгасу. Ермаловіч. [Ціток:] — Лесу на гэтыя акопы трэба — божа мой колькі. Ссякуць усю пушчу, ды і яшчэ мала будзе. Лобан.

2. Зрабіць дробным, пасячы якой‑н. прыладай. Ссячы бульбу.

3. Секучы (шабляй і пад.), б’ючы (палкай і пад.), знішчыць. Ссячы ўсю крапіву ля плота. // перан. Забіць чаргой з кулямёта і пад. Афіцэра Бондар скасіў аўтаматнай чаргой, ссек аднаго салдата, які кінуўся ўцякаць па агародзе. Навуменка.

4. Рассячы чым‑н. вострым у многіх месцах. // Збіць, пабіць, сцябаючы чым‑н. Ссячы пугай спіну. / Пра град, дождж і пад. Град ссек усе буракі. // перан. Спярэсціць (пра хваробу, маршчыны і пад.). Воспа ссекла твар.

5. Пакусаць у многіх месцах; скусаць. Маскіты ссеклі рукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

такса́ма, прысл. і часціца.

1. прысл. Такім самым, падобным чынам, гэтак жа. [Люда:] — Я напішу, Сяргей Рыгоравіч, абавязкова напішу. — А потым сказала, таксама проста і нечакана: — Вы такі добры, разумны. Брыль. [Пытляваны:] Ураджай сёлета быў, як даўней казалі, дай божа кожнаму добраму. У бралі ў пару, змалацілі — таксама з дзяржавай разлічыліся поўнасцю. Крапіва. // У такой жа меры, ступені. [Карага:] — Ясна, што гэта дазорцы, і таксама ясна, што — дазорцы дзянікінскія. Колас.

2. часціца. Ужываецца пры пераходзе да наступнай тэмы гутаркі. [Бунтаўшчыкі:] — Глядзіце, зямлі ў вас [мужыкоў] — курыцы ступіць, а пад бокам тысячы дзесяцін у паноў Камянецкіх .. Таксама і з лесам: у вас хаты рушацца, а ў паноў Камянецкіх — сотні дзесяцін страявога лесу. Гартны.

3. часціца. Разм. Ужываецца пры выказванні нязгоды з чым‑н., неадабрэння якіх‑н. учынкаў. — Куды лезеш, пастой!.. — запярэчыў Міхась. — Таксама мне культура называецца, — быў загадчыкам клуба! Брыль. // у знач. далучальнага злучн. Далучае сказы, якія супадаюць па сваёй структуры або з’яўляюцца вельмі блізкімі ў якіх‑н. іншых адносінах з папярэднім выказваннем. Па ціхіх стрыманых галасах, што адразу пажвавелі, Ніна Лагуновіч адчувала, як палягчэла на душы ў людзей .. Ніна таксама паспакайнела. Мележ. Да самага верху шафа была напакавана дабром. Унізе — цэлая гара абутку, на палічцы — футры .. Шуфляды таксама былі поўныя. Паўлаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

не́бо ср.

1. не́ба, -ба ср., мн. нябёсы, род. нябёс;

2. (в шахте, печи и т. п.) верх, род. ве́рху м.; (потолок) столь, род. сто́лі ж.; (свод) скляпе́нне, -ння ср.;

◊

превозноси́ть до небе́с узно́сіць (усхваля́ць, узвыша́ць) да нябёс;

копти́ть не́бо смуро́дзіць свет;

под откры́тым не́бом пад адкры́тым не́бам, на во́льным паве́тры;

на седьмо́м не́бе быть (чу́вствовать себя́) на сёмым не́бе быць (адчува́ць сябе́);

попа́сть па́льцем в не́бо тра́піць (папа́сці) па́льцам у не́ба;

как (бу́дто, то́чно и т. п.) с не́ба упа́л (свали́лся) як (бы́ццам, нібы і да таго́ падо́бнае) з не́ба звалі́ўся;

упа́сть (сойти́) с не́ба (на зе́млю) (освободи́ться от иллю́зий) упа́сці (сысці́) з не́ба (на зямлю́);

ме́жду не́бом и землёй (жить, находиться) памі́ж не́бам і зямлёй (жыць, знахо́дзіцца);

не́бу жа́рко (бу́дет, ста́нет и т. п.) не́бу го́рача (бу́дзе, ста́не і да таго́ падо́бнае);

(отлича́ться) как не́бо от земли́ (адро́знівацца) як не́ба ад зямлі́;

(как) не́бо и земля́ (як) не́ба і зямля́;

о Не́бо!, милосе́рдное Не́бо! о́ Бо́жа!, міласэ́рны (мі́ласцівы) Бо́жа!;

до не́ба да (пад) не́ба.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

я

1. род., вин. мяне́; дат., предл. мне; твор. мной, мно́ю; мн. мы мест. личн. я;

2. в знач. сущ., нескл., ср. я;

маё друго́е «я» — моё второ́е «я»;

◊ па мне — по мне;

я ду́маю! — я ду́маю!;

паказа́ць сваё «я» — показа́ть своё «я»;

не я бу́ду, калі́ не... — не я бу́ду, е́сли не...;

я не я, і кабы́ла не мая́! — погов. я не я, и ло́шадь не моя́!;

на табе́, бо́жа, што мне няго́жа — погов. на тебе́ бо́же, что мне него́же

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перо́ в разн. знач. пяро́, -ра́ ср., мн. пёры, -раў, собир. пе́р’е, -р’я ср.;

стра́усовое перо́ стра́усавае пяро́;

перо́ руля́ пяро́ руля́;

торго́вля перо́м и пухо́м га́ндаль пе́р’ем і пу́хам;

ве́чное перо́ ве́чнае пяро́;

◊

про́ба пера́ спро́ба пяра́;

о́строе перо́ во́страе пяро́;

одни́м ро́счерком пера́ адны́м ро́счыркам пяра́;

взя́ться за перо́ узя́цца за пяро́;

что напи́сано перо́м, того́ не вы́рубишь топоро́м посл. сло́ва — ве́цер, а пісьмо́ — грунт; што напіса́на пяро́м, не вы́сечаш і сяке́рай;

ни пу́ха, ни пера́ лаўцу́ з аўцу́; дай, бо́жа, каб было́ ўсё го́жа.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цяля́ и цялё, -ля́ці ср., прям., перен. телёнок м.; теля́, тело́к м.;

адсадзі́ць ц. — отня́ть телёнка от ма́тки;

◊ цяля́ты язы́к аджава́лі — язы́к проглоти́л;

у бо́га ц. ўкра́сці — у бо́га телёнка укра́сть;

куды́ Мака́р цяля́т не ганя́ў — куда́ Мака́р теля́т не гоня́л;

бог не ц. — ба́чыць круцяля́ — посл. ши́ло в мешке́ не спря́чешь;

гніло́му цяля́ці хваста́ не адарве́ — погов. ти́ше воды́, ни́же травы́;

дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці — посл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти;

за мо́рам ц. — паўрубля́, ды сто пераво́зу — посл. за́ морем телу́шка — полу́шка, да рубль перево́з

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Род 1, руод, ро̂д, рід ’рад пакаленняў, якія паходзяць ад аднаго продка’, ’асноўная арганізацыя першабытнаабшчыннага ладу’, ’родзічы, сваякі, радня’, ’сям’я’, ’паходжанне, прыналежнасць да пэўнага саслоўя’, ’разнавіднасць, сорт, тып’, ’спосаб, характар, напрамак’ (ТСБМ, Федар. 6, Мат., ТС, Др.-Падб., Бяльк., Ян., Бір., Стан., Бес., Байк. і Некр., ПСл; мін., Шн.; калінк., воран., ЛА, 3; Яшк., Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’пол’ (Байк. і Некр.), ’парода (пра жывёлу)’ (ПСл). Укр. рід, рус. род, польск. ród, н.-луж. rod, в.-луж. ród, чэш., славац. rod, славен. rȏd, серб. ро̑д і харв. rȏd, макед. род, балг. род(ъ̀т), ст.-слав. родъ. Прасл. *rodъ, звязанае чаргаваннем у корані з ц.-слав. редъ ’ежа’, ’з’яданне, паглынанне’, славен. redíti ’карміць, гадаваць, вырошчваць’, роднаснае лат. rads ’родзіч’, ’пол’, ’крыніца, пачатак, паходжанне’, ’радня’, raža ’багаты, шчодры ўраджай’, ’поспех’, ’вялікая сям’я’, літ. rasmė̃ ’ураджай’, лат. rasma ’росквіт, урадлівасць’ (Міклашыч, 280, Махэк₂, 514; Фрэнкель, 683), ст.-інд. vrādhant‑ ’які паднімаецца’, várdhati ’расце, множыцца, узмацняецца’, vṛddhás‑ ’які вырас, вялікі, стары’, авест. vərəẟaiti ’расце’, ст.-грэч. ὀρυός, дар. βορυός ’прамы, правільны, сапраўдны’ (Фасмер, 3, 490–491). З гэтых форм выводзяць назоўнік дзеючай асобы і.-е. u̯ródhos‑, якое з асновы цяпер. часу u̯rédhe/o (Траўтман, 234; Фасмер, 3, 491; Бязлай, 3, 190; Покарны, 1167; Младэнаў, 562; БЕР, 6, 296; ESJSt, 13, 771–3). Трубачоў (Дополн., 3, 491), супастаўляе слав. *rodъ з арм. ordi ’сын’, хец. h̬ardu‑ ’праўнук’ і ўзводзіць іх да і.-е. *əordh‑ ’высокі’, ’які вырас’. Ондруш (JČ, 9, 1958, 150) услед за Трубачовым шукае сувязь паміж *rodъ і *orsti ’расці’.

Род 2 ’роды’ (віл., Сл. ПЗБ), н.-луж. rod, в.-луж. ród ’нараджэнне’. Да радзі́ць (гл.). Сюды ж ро́ды ’фізіялагічны працэс выхаду плода з цела маці’ (ТСБМ, ТС).

Род 3 ’ураджай’ у выразе: дай, Божа, на жытычко род (маг., Шн.; Жд. 2, Ян., Юрч. Вытв.), серб. ро̂д і харв. rȏd, макед. род ’тс’, рус. маск. роди́вый ’які дае багаты ўраджай’, укр. роди́ти, бел. радзі́ць ’даваць багаты ўраджай’. Старажытнае балтаславянскае ўтварэнне, параўн. лат. raža ’багаты ўраджай’ (з *radi̯ā), а таксама славен. rodína, серб. родѝна, харв. rodìna ’ўрадлівасць’, серб. ро́дац ’пладовае, пладаноснае дрэва’. Сюды ж ро́дный ’урадлівы’ (Юрч. Фраз. 2, Юрч. СНС), ро́дны ’пладавіты, ураджайны’ (Нас., Стан.), ’буйны, высокага росту’ (Нас.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

свя́та, ‑а, М свяце, н.

1. Урачысты дзень у гонар або ў памяць якой‑н. выдатнай падзеі, даты. Рэвалюцыйныя святы. □ Ленін нас да шчасця клікаў, Мы за Лекіным пайшлі, І Кастрычнік стаў вялікім, Лепшым святам на зямлі. Грахоўскі. // Нерабочы дзень або некалькі дзён запар з прычыны такіх падзей. — Што цябе падняло? — Свята ж сёння, Вольга Міхайлаўна. Шамякін. [Валя:] — На зімовыя канікулы я абавязкова прыеду, а на кастрычніцкія святы можа вы з татам выберацеся... Васілевіч. // Дзень або дні, што адзначаліся царквою ў гонар якой‑н. падзеі ці святога. [Свідзерскі:] — Хто ведае, якое сёння царкоўнае свята? — Дзень Андрэя-налівы, здаецца, — сказаў пажылы баец. Хомчанка.

2. Урачыстасць, наладжаная з якога‑н. поваду. Сямейнае свята. □ [Сцёпка:] — Мы вельмі рады, што прыйшлі вы па наш фэст, на наша маладое свята працы. Колас. У старога сёння свята, І гасцей не месціць хата. Гілевіч. // чаго або якое. Дзень гульняў, спаборніцтваў, забаў і пад. Свята песні. Студэнцкае свята.

3. Шчаслівы, радасны дзень, азнаменаваны якой‑н. прыемнай падзеяй, а таксама сама такая падзея. Вялікім святам для сям’і было паступленне Васі ў школу. «Звязда». У Ліпава пайсці з ім [дзядзькам]! божа! І хто ўстаяць прад гэтым зможа? Ды гэта ж — свята, ягамосці! Колас. А калі выпрасаваныя накрухмаленыя фіранкі, сурвэткі і абрусы займалі сваё месца, у хаты зусім ужо заходзіў парадак і свята. Васілевіч.

4. перан. Пачуццё задавальнення, радасці, асалоды, зведанае кім‑н., выкліканае чым‑н. У Варанецкага на душы было сапраўднае свята. Дуброўскі.

•••

Прастольнае свята — свята ў памяць царкоўнай падзеі ці святога, з якім звязана стварэнне дадзенай царквы.

Будзе і на нашай вуліцы свята — спадзяванне на лепшае ў будучым, на перамогу над кім‑, чым‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

niebo

nieb|o

н.

1. неба;

na ~ie — у небе;

pod gołym ~em — пад адкрытым небам;

2. ~iosa мн. неба; рай; нябёсы;

w ~ie — на нябёсах;

wychwalać kogo pod ~iosa — усхваляць каго пад самыя нябёсы;

być w siódmym ~ie — быць на сёмым небе; на неба ўзлезці; на святой гары сядзець;

~o w gębie! разм. смаката!;

wielkie ~a! — Божа літасцівы!;

poruszyć ~o i ziemię — пусціць у ход усе сродкі;

wołać o pomstę do ~a — заклікаць Бога да помсты;

o (całe) ~o lepszy — непараўнальна лепшы

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)