Тый ‘той’ (Гарэц., Бяльк.), ст.-бел. тый, тий ‘тс’ (1529 г., ГСБМ): тъи конь, тый товаръ (1300 г., Карскі 2-3, 53). Параўн. польск. дыял. tyj ‘тс’. З прасл. *tъ і *jь > тъjь, у якім ‑ъj‑ > ый, як у прыметніку малады (< *moldъjь) і займенніку чый (< *čьjь), што з’яўляецца новаўтварэннем, гл. Станкевіч, Arche, 2001, 1, 172; Бузук, Спроба, 74. Форма тыи бытавала ў жывой старажытнарускай мове. Пад уплывам займеннікаў свой, твой, мой на заканамерны займеннік тыи апошні замацаваўся ў нарматыўнай форме той (гл.), а ў дыялектных формах — тый, тэй; апошнія, на думку Векслера (Гіст., 167), звязаны з тым, што *jь далучыўся да *tъ да таго, як адбыўся пераход ъ > о. Гл. таксама тэй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гара́нтыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
Парука, запэўненне ў чым-н.
Тэлевізар з гарантыяй.
Г. якасці.
|| прым. гаранты́йны, -ая, -ае.
Гарантыйная майстэрня.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ха́ртыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
1. Старадаўні рукапіс, а таксама матэрыял, на якім ён напісаны (спец.).
Вялікая х. вольнасцей.
2. Дакумент важнага грамадска-палітычнага значэння.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перыпеты́я, -і, мн. -і, -ты́й, ж. (кніжн.).
Вельмі складаны ход падзей (першапачаткова ў драме або рамане), а таксама рэзкія, нечаканыя перамены, павароты ў чыім-н. жыцці.
Перыпетыі лёсу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сімпа́тыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
1. Прыхільнасць, ласкавыя, цёплыя адносіны да каго-, чаго-н.
Адносіцца да каго-н. з вялікай сімпатыяй.
2. Любімы чалавек (разм.).
Сёння сустрэў сваю сімпатыю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хрэстама́тыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
Вучэбны дапаможнік: зборнік выбраных твораў або ўрыўкаў з іх.
|| прым. хрэстаматы́йны, -ая, -ае.
Х. матэрыял.
Хрэстаматыйная ісціна (перан.: простая, агульнавядомая).
|| наз. хрэстаматы́йнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ма́нтыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
1. Доўгая шырокая адзежына ў выглядзе плашча.
Чорная м.
2. Складка скуры ў некаторых беспазваночных жывёл, якая звычайна ўтрымлівае жабры (спец.).
3. Унутраная сфера Зямлі, якая знаходзіцца паміж зямной карой і ядром (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дына́стыя, -і, мн. -і, -тый, ж.
1. Шэраг манархаў з аднаго і таго ж роду, якія паслядоўна змяняюць адзін аднаго.
Д.
Бурбонаў у Францыі.
2. перан. Шэраг пакаленняў, якія перадаюць з роду ў род прафесійнае майстэрства, традыцыі.
Д. сталявараў.
|| прым. дынасты́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
По́тым ’праз некаторы час’ (ТСБМ, Шпіл., Нас., Касп., Сл. ПЗБ), по́том (ТС), по́тымака ’тс’ (Сцяшк. Сл.), ст.-бел. потымъ, потомъ ’тс’, рус. пото́м, укр. по́тім, чэш., славац. potom, славен. potȅm, серб.-харв. pòtom, макед. дыял. потом, в.-луж. potom, н.-луж. pótom. Утворана ў выніку зрашчэння прыназ. по- (гл. па‑) ’пасля’ і ўказ. займ. той (гл.), М. скл. тым (*tъjь > ст.-бел. тый), варыянт том.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сі́ты (сіе́ты) ‘гэты’ (беласт., Сл. ПЗБ), сі́тый ‘тс’ (кам., Ск. нар. мовы; ЛА, 2): сі́тый чолове́к, сі́та хата, сі́тэ дэ́рыво (кам., Жыв. сл.), сы́тэ ‘гэтае’: сы́тэ порося́ худэ́е (кам., Шатал.), сі́тэ, сы́тэ ‘гэта’ (Сл. Брэс.). Спалучэнне ўказальных займеннікаў, што ўзыходзяць да *sь і *tъ (гл. сей, той): ст.-бел. сій ‘гэты’ сцягнулася ў сі, аналагічна ты/тый < тъй, та < та́я, тэ < то́е або тэ́е (Карскі 2-3, 194, 213).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)