накры́ць, -ры́ю, -ры́еш, -ры́е; -ры́ты; зак.
1. гл. крыць.
2. каго-што. Пакрыць, закрыць каго-, што-н. зверху.
Н. машыну брызентам.
3. Папасці ў цэль (пры абстрэле, бамбардзіроўцы); знішчыць.
Н. праціўніка артылерыйскім агнём.
4. перан. Ахінуць; ахутаць (пра цемру, туман і пад.).
Ноч накрыла ўсё навокал.
5. Зрабіць дах, страху.
Н. хату шыферам.
6. каго (што). Злавіць, захапіць знянацку на месцы злачынства (разм.).
Н. бандытаў.
◊
Накрыць (на) стол — падрыхтаваць стол для яды, паставіўшы ўсё неабходнае.
|| незак. накрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. накрыва́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
накры́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
накры́ю |
накры́ем |
| 2-я ас. |
накры́еш |
накры́еце |
| 3-я ас. |
накры́е |
накры́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
накры́ў |
накры́лі |
| ж. |
накры́ла |
| н. |
накры́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
накры́й |
накры́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
накры́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
накры́ць сов.
1. накры́ть, покры́ть; укры́ть;
н. стол абру́сам — накры́ть (покры́ть) стол ска́тертью;
н. дзіця́ ко́ўдрай — накры́ть ребёнка одея́лом;
2. (сделать крышу) покры́ть;
н. дом чарапі́цай — покры́ть дом черепи́цей;
3. перен., разг. (поймать) накры́ть;
н. на ме́сцы злачы́нства — накры́ть на ме́сте преступле́ния;
◊ н. стол — накры́ть на стол
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
накры́ць, ‑крыю, ‑крыеш, ‑крые; зак., каго-што.
1. Пакрыць, закрыць каго‑, што‑н. зверху. Накрыць стол абрусам. Накрыць плечы хусткай. □ Нупрэй скінуў свой кажух, пакрыў Панаса і борздзенька кінуўся разуваць яго акрываўленую нагу. Колас. Жанчына накрыла скрынку посцілкай, прыкінула яе зверху саломай і тады змоўкла. Галавач. У гумне.. [Міхал] выцягнуў з-пад сена грошы, запакаваў у скрынку, шчыльна пакрыў зверху дошкай і хацеў забіць, але баяўся стуку. Чорны. // перан. Ахутаць, ахінуць (пра цемру, туман і пад.). Ноч.. нячутна накрыла ўсё навокал. Шыцік. // Цалкам пакрыць, закрыць сабою. Вадзік неасцярожна варухнуўся, і раптам лодка — р-раз! — перакулілася і накрыла яго з галавой. Гамолка.
2. Зрабіць дах, страху. З суседняй вёскі амаль штодня прыходзіць старэйшая дачка і просіць ад бацькі дапамогі: то накасіць сена, то хлеб абмалаціць, то хлеў накрыць. Шамякін. [Карней] хату пасля вайны перамшыў, нават шыферам пакрыў. Гроднеў.
3. Папасці ў цэль (пры артылерыйскім або мінамётным абстрэле ці бамбардзіроўцы); знішчыць. І вось браняпоезд залпамі сваёй артылерыі адразу пакрыў нямецкі штаб разам з бронемашынамі. Чорны. Над.. галовамі праляцеў з завываннем снарад, які пакрыў праціўніка. Гурскі.
4. перан. Разм. Злавіць, захапіць знянацку на месцы злачынства. [Агрыпіна:] — Нядаўна група нашай міліцыі накрыла бандытаў, захапіла аднаго ў палон. Пестрак. [Сарока:] — Накрылі банду, аднаму Хвядзьку толькі і ўдалося выслізнуць. Лобан.
•••
Накрыць (на) стол — падрыхтаваць стол для яды, паставіўшы прыборы, пасудак і інш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крыць, кры́ю, кры́еш, кры́е; крый; кры́ты; незак.
1. што. Рабіць страху, дах.
К. хату.
К. веранду.
2. каго-што. Рэзка, груба крытыкаваць, лаяць (разм.).
К. недахопы.
◊
Крый бог (божа) (разм.) — ужыв. як засцярога ад чаго-н., як забарона рабіць што-н. недапушчальнае.
Няма чым крыць (разм.) — няма чаго сказаць у адказ, у апраўданне.
Няхай бог крые (разм.) — ужыв. як пажаданне, пазбаўленне ад чаго-н. дрэннага.
|| зак. накры́ць, -кры́ю, -кры́еш, -кры́е; -кры́ты (да 1 знач.) і пакры́ць, -кры́ю, -кры́еш, -кры́е; -кры́ты (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
раго́жына, -ы, ж. (разм.).
Кавалак рагожы.
Накрыць бочку рагожынай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панакрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак., каго-што.
Накрыць усё, многае або ўсіх, многіх.
П. дзяцей.
П. сталы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
персо́на, -ы, мн. -ы, -со́н, ж. (кніжн.).
Асоба, чалавек.
Прыехала вельмі важная п.
Накрыць стол на сем персон.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
накры́ть сов.
1. накры́ць;
2. перен. (поймать на чём-л.) разг. злаві́ць, заста́ць, заспе́ць, накры́ць;
накры́ть на ме́сте преступле́ния злаві́ць (заста́ць, заспе́ць, накры́ць) на ме́сцы злачы́нства;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
засла́ць
‘накрыць’
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
засцялю́ |
засце́лем |
| 2-я ас. |
засце́леш |
- |
| 3-я ас. |
- |
засце́люць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
засла́ў |
засла́лі |
| ж. |
засла́ла |
| н. |
засла́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
засцялі́ |
засцялі́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
засла́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)