навяза́ць, -вяжу́, -вя́жаш, -вя́жа; -вяжы́; -вя́заны; зак.

1. чаго. Нарыхтаваць, зрабіць шляхам вязання.

Н. шапак.

Н. венікаў.

2. каго (што). Прымацаваць, узяць на прывязь.

Н. каня на лузе.

3. перан., каго-што каму. Прымусіць каго-н. прыняць або зрабіць што-н. супраць яго волі, жадання.

Н. сваю думку.

Н. бой.

|| незак. навя́зваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

навяза́ць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. навяжу́ навя́жам
2-я ас. навя́жаш навя́жаце
3-я ас. навя́жа навя́жуць
Прошлы час
м. навяза́ў навяза́лі
ж. навяза́ла
н. навяза́ла
Загадны лад
2-я ас. навяжы́ навяжы́це
Дзеепрыслоўе
прош. час навяза́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

навяза́ць сов.

1. в разн. знач. навяза́ть;

н. мно́га пальча́так — навяза́ть мно́го перча́ток;

н. вузло́ў — навяза́ть узло́в;

н. ду́мку — навяза́ть мысль;

н. вайну́ — навяза́ть войну́;

2. привяза́ть, взять на прико́л;

н. каня́ на лу́зе — привяза́ть коня́ на лугу́; взять коня́ на прико́л на лугу́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

навяза́ць, ‑вяжу, ‑вяжаш, ‑вяжа; зак.

1. чаго. Зрабіць шляхам вязання нейкую колькасць. Навязаць пальчатак. Навязаць шкарпэтак. // Звязаць у адно значную колькасць чаго‑н. Навязаць цэлы клунак бялізны. // Звязваючы, зрабіць нейкую колькасць чаго‑н. Навязаць венікаў. Навязаць снапоў.

2. што. Надзеўшы або абкруціўшы, завязаць. Навязаць вяроўку на рогі жывёле.

3. перан.; што каму-чаму. Прымусіць каго‑н. прыняць або зрабіць што‑н. супроць яго волі, жадання. Навязаць дагавор. □ [Зорын] хацеў навязаць гітлераўцам бой там, дзе яны не чакалі. Гурскі. // Унушыць што‑н. каму‑н. супраць яго волі. Навязаць сваю думку. □ [Саўку] пачынаў агортваць страх, і ён часамі жахаўся той ролі, якую навязалі яму войт і яго прыяцелі. Колас. Я зразумеў, што мне трэба навязаць .. [Волкаву] сваю волю, сваю ўпэўненасць у перамозе. Шамякін. // Абцяжарыць каго‑н. кім‑, чым‑н. — Сядай тут і будзем працаваць, — сказаў Юрка Маргун такім тонам, быццам мяне яму сілком навязалі. Сабаленка.

4. каго. Разм. Узяць на прывязь. Яхімаў воз ужо прыбралі, Каня на лейцы навязалі У кустах альховых каля дуба. Колас. Грознага [быка] усё-такі ўціхамірылі і зноў навязалі на ланцуг. Дайліда.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

навяза́ть​I сов. (к навя́зывать)

1. навяза́ць, мног. панавя́зваць;

2. (чулок, сетей и т. п.) навяза́ць, мног. панавя́зваць; нарабі́ць, мног. панарабля́ць;

3. перен. навяза́ць, мног. панавя́зваць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

навя́зваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да навязаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

навя́заны, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад навязаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

навя́званне, ‑я, н.

Дзеянне паводле дзеясл. навязваць — навязаць (у 2–4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усупо́ніць

‘навязаць, уперці што-небудзь каму-небудзь’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. усупо́ню усупо́нім
2-я ас. усупо́ніш усупо́ніце
3-я ас. усупо́ніць усупо́няць
Прошлы час
м. усупо́ніў усупо́нілі
ж. усупо́ніла
н. усупо́ніла
Загадны лад
2-я ас. усупо́нь усупо́ньце
Дзеепрыслоўе
прош. час усупо́ніўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

Налы́гач ’вяроўка для налыгвання валоў’ (мазыр., З нар. сл.), ’повад’ (нараўл., Мат. Гом.), ’рамень для папарнага звязвання валоў пры аранні’ (докш., Сл. ПЗБ), укр. нали́гач ’вяроўка, якой прывязваюць за рогі рагатую жывёлу’. Утворана ад налыга́ць ’навязаць’, гл. лыга́ць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)