меч, мяча́, мн. мячы́, мячо́ў, м.

Старадаўняя халодная зброя, падобная на вялікі нож, востры з абодвух бакоў.

◊

Падняць меч на каго-н. — пачаць вайну, пайсці супраць каго-н.

Скрыжаваць мячы — пачаць паядынак, бой, спрэчку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ме́ч

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. ме́ч мячы́
Р. мяча́ мячо́ў
Д. мячу́ мяча́м
В. ме́ч мячы́
Т. мячо́м мяча́мі
М. мячы́ мяча́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

меч меч, род. мяча́ м.;

◊

преда́ть огню́ и мечу́ адда́ць агню́ і мячу́;

дамо́клов меч дамо́клаў меч;

скрести́ть мечи́ скрыжава́ць мячы́;

обнажи́ть меч вы́няць меч.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

меч (род. мяча́) м. меч;

◊ адда́ць агню́ і мячу́ — преда́ть огню́ и мечу́;

дамо́клаў м. — домо́клов меч;

скрыжава́ць мячы́ — скрести́ть мечи́;

падня́ць м. — подня́ть меч;

перакава́ць мячы́ на ара́лы — перекова́ть мечи́ на ора́ла;

агнём і мячо́м — огнём и мечо́м;

пакая́ннай галавы́ меч не сячэ́ — посл. пови́нную го́лову меч не сечёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

меч, мяча, м.

Старадаўняя халодная зброя, падобная на вялікі нож, востры з абодвух бакоў. / у перан. ужыв. Дык чуйце, народы, ў паход на бандыта, На меч перакуйце свой плуг. Колас.

•••

Дамоклаў меч — пастаянная небяспека, пагроза (са старажытнага падання пра сіракузскага тырана Дыянісія, які ў час банкету пасадзіў на сваё месца зайздроснага Дамокла і павесіў над ім на конскім воласе меч).

Падняць меч гл. падняць.

Скрыжаваць мячы гл. скрыжаваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Меч 1 (м. р.) ’старадаўняя халодная зброя’ (ТСБМ, Яруш.), (ж. р. — Рам. 5; швянч., Сл. ПЗБ; Нар. Гом., ТС). Укр. меч і міч, рус. меч, перм. мечо́, ст.-рус. мечь, польск. miecz, н.-луж. mjac, в.-луж. mječ, чэш., славац. meč, славен. mȅč, серб.-харв. ма̏ч, макед., балг. меч, ст.-слав. мечь. Прасл. mečь і mьčь, якія разглядаліся як запазычанне з гоц. *mēkeis (гоц. mēki — В. скл.), ст.-ісл. mϰ kir, ст.-англ. méce, ст.-сакс. mâki (Міклашыч, Fremdw., 112; Мее, 110, 184; Вондрак, Vergl. gr., 1, 62), як роднасныя з лац. mactō, ‑āre ’забіць, зарэзаць’ (Торп, 303), са ст.-грэч. μάχη ’бітва’ (Младэнаў, 295), з ірл. machtaim (Вальдэ-Гофман, 2, 4). Фасмер (2, 612–613) дапускае запазычанне слав. і гоц. слоў з адной, невядомай нам крыніцы; Мартынаў (Лекс. взаим., 217–218) дапускае магчымасць запазычання з Блізкага Ўсходу праз каўказскія мовы (пры цюркскім пасрэдніцтве), параўн. дзідойск. mačʼa ’шабля’, куанадск. mīča ’кінжал’, груз. maχva ’востры меч’ і інш., ст.-грэч. μάχαιρα < ст.-яўр. mekērā(h). Сюды ж ме́чнік ’мечаносец’, ’рамеснік, які вырабляў мячы’ (ТСБМ), ст.-рус. мечьникъ (гл. Львоў, Рус. и слав. языкозн., 1972, 180).

Меч 2, мечы́ны ’плоская дошчачка ў пачатку і на канцы драбіны’, ’папярочныя перакладзіны ў драўлянай баране’ (Смул.), укр. валынск. ме́чики ’лёстачкі ў драбіце’. Да мыч (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

меч-ры́ба

назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. меч-ры́ба меч-ры́бы
Р. меч-ры́бы меч-ры́б
Д. меч-ры́бе меч-ры́бам
В. меч-ры́бу меч-ры́б
Т. меч-ры́бай
меч-ры́баю		 меч-ры́бамі
М. меч-ры́бе меч-ры́бах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

меч-ры́ба, меч-ры́бы, мн. меч-ры́бы, меч-ры́б, ж.

Драпежная марская рыба атрада акунепадобных з адросткам на верхняй сківіцы, падобным на меч.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

меч-кладзяне́ц

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. меч-кладзяне́ц мячы́-кладзянцы́
Р. мяча́-кладзянца́ мячо́ў-кладзянцо́ў
Д. мячу́-кладзянцу́ мяча́м-кладзянца́м
В. меч-кладзяне́ц мячы́-кладзянцы́
Т. мячо́м-кладзянцо́м мяча́мі-кладзянца́мі
М. мячы́-кладзянцы́ мяча́х-кладзянца́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

меч-ры́ба ж., зоол. меч-ры́ба

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)