лажы́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
лажу́ |
ло́жым |
| 2-я ас. |
ло́жыш |
ло́жыце |
| 3-я ас. |
ло́жыць |
ло́жаць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
лажы́ў |
лажы́лі |
| ж. |
лажы́ла |
| н. |
лажы́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
лажы́ |
лажы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ло́жачы |
Крыніцы:
dzsl2007,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
лажы́ць, лажу, ложыш, ложыць; незак., каго-што.
Разм. Тое, што і класці (у 1, 2, 8 і 9 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лажы́ць, ложы́ць ’класці’, лажы́цца, ложы́цца, ложы́ціса, лажы́тысь, ляга́тыса (ТСБМ, Гарэц., Др.-Падб., Нас., Бяльк., ТС, Яруш., Шат.), ’укладваць’ (Сл. паўн.-зах.), ’класціся спаць’, ’апранаць’, ’надзяваць’, ’пакладаць’ (Там жа); укр. ложити(ся) ’лажыць, лажыцца’, рус. ложить(ся), польск. łożyć (się), н.-луж. łožyś, чэш. ložiti, мар. ložiť (зах.-слав. формы ўжываюцца пераважна з прэфіксамі), славен. ložíti (lóžiti), серб.-харв. ло̀жити, чак. ložȉti, макед. ложи, ложам, балг. ложа, ст.-слав. ложити ’класці, ставіць’. Прасл. ložiti, ložǫ з’яўляюцца каўзатывам да ляжаць, які мае адпаведнікі ў германскіх мовах: гоц. lagjan, ст.-ісл. leggja, ст.-в.-ням. leggan ’класці’ (Бернекер, 1, 897; Фасмер, 2, 511; Слаўскі, 4, 250–253; Торп, 358 і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Распало́г (рыспалог) ’растэрміноўка’ (Бяльк.). Ад распалажыць ’разнесці па часе’, што да лажыць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Лажа́ць, ложа́ць ’прыкладаць, класці’ (ТС). Рэлікт імперфектыва-ітэратыва ložati з суфіксам ‑ati ў апазіцыі з ložiti ’лажыць, класці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прылажы́цца ’набыць навык’: не магла прылажыцца па‑руску гаварыць (смарг., Сл. ПЗБ). Да прылажы́ць < лажы́ць (гл.) з пашырэннем семантыкі. Параўн. укр. приложи́ти ’прыстасаваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
та́бельны, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўключаны ў табель, устаноўлены табелем. Табельныя дні.
2. Які вядзецца пры дапамозе табеля (у 2 знач.); прызначаны для табеля. Табельны ўлік. // у знач. наз. та́бельная, ‑ай, ж. Памяшканне, дзе вядзецца ўлік яўкі і адыходу з работы. — Магнат, і калі ты ўжо будзеш, пропуск лажыць у табельную? — раптам перабівае нас Анця. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лагу́ха, логуха ’лежань’ (пін., Нар. лекс.). Ад ⁺лога (як соня, хода) і экспрэсіўна^ суф. ‑их‑a. Да лажыць (гл.). Карэннае ‑о‑ з ‑а‑ (выраўноўванне да палескага окання).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пералажы́ць ’заперці (дзверы)’ (лід., Сл. ПЗБ). Фармальна да пера- і лажы́ць (гл.), аднак семантычна падобна да літ. užkélti ’замкнуць, зачыніць (вароты)’, у якім kélti мае (побач з іншымі) значэнне ’перамяшчаць; пераводзіць, пераносіць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лажніца ’спальня’, ’адпачывальня’ (Нас., Бяльк.; мсцісл., З нар. сл.), укр. ложниця, рус. ложница, ст.-польск. łożnica, чэш. ložnice, славен. lężnica ’тс’, серб.-харв. ложница ’спальня’, ’пасцель’, балг. ложница. Прасл. Іогьпіса. Да лажыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)