кры́ўда, -ы, ДМ -дзе, ж.
1. мн. -ы, крыўд. Несправядлівы папрок, грубы ўчынак, дапушчаная абраза ў дачыненні да каго-н.
Не зрабіць нікому ніякай крыўды.
2. Пачуццё горычы, выкліканае несправядлівымі ўчынкамі, паводзінамі.
◊
Быць у крыўдзе на каго — крыўдзіцца.
Не даць у крыўду каго — заступіцца за каго-н., абараніць.
Не ў крыўду хай будзе сказана — не варта злавацца на сказанае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кры́ўда ж. оби́да;
◊ кро́ўная к. — кро́вная оби́да;
быць у ~дзе — (на каго) быть в оби́де (на кого);
не дава́цца ў ~ду — не дава́ть себя́ в оби́ду;
не ў ~ду хай бу́дзе ска́зана — не в оби́ду будь ска́зано;
у цеснаце́, ды не ў ~дзе — погов. в тесноте́, да не в оби́де
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кры́ўда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Несправядлівыя ўчынкі, паводзіны ў дачыненні да каго‑н., якія абражаюць, засмучаюць. — А за што на мяне хто будзе злосць мець? Мне здаецца, я нікому ніколі ніякай крыўды не зрабіў. Чорны. Боль і горыч ад незаслужанай крыўды ахапілі сэрца старога, і ён, стоячы на скрыжаванні, у думках звяртаецца да сына. Хромчанка. // Пачуццё горычы, выкліканае несправядлівымі ўчынкамі, паводзінамі. Горкая крыўда падступіла да сэрца: усё пайшло на вецер. Шкраба.
•••
Быць у крыўдзе на каго гл. быць.
Кроўная крыўда — цяжкая знявага, якая глыбока кранае чалавека.
Не дацца ў крыўду каму гл. дацца.
Не даць (не папусціць) у крыўду каго гл. даць.
Не ў крыўду хай будзе сказана гл. быць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кры́ўда ’несправядлівыя ўчынкі, якія абражаюць’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Бяльк., Грыг., Касп., Сл. паўн.-зах.). Укр. кривда, рус. кривда, ст.-рус. кривьда ’тс’, ст.-слав. кривьда, балг. кривда, макед. кривда, серб.-харв. кри̑вда, славен. krîvda ’тс’, польск. krzywda, ст.-чэш. křivda, славац. krivda, в.-луж. křiwda, н.-луж. kśiwda ’тс’. Прасл. krivьda ’несправядлівасць’ узнікла пры дапамозе суфікса ‑ьda ад krivъ ’несправядлівы’ (гл. крывы) па мадэлі вытворных ад прыметнікаў назоўнікаў. Гэта мадэль не мае паралелей за межамі славянскіх моў (Мартынаў, Дерив., 21). Памылкова Эндзелін (RS, 13, 64), які выводзіць krivьda з krivьba (такі дысіміляцыйны працэс як быццам наглядаецца таксама ў выпадках pravьda < *pravьba, voržьda < *voržьba). Аднак, па-першае, суфікс ‑ьba ўтварае назоўнікі ад дзеясловаў, а не прыметнікаў, па-другое, у трэцім прыкладзе ўвогуле няма дысіміляцыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нікчэ́мны, -ая, -ае.
1. Неістотны, нязначны.
Нікчэмная крыўда.
2. Нізкі ў маральных адносінах, нягодны.
Н. чалавек.
3. Вельмі дрэнны, няўдалы, малы.
Н. ўраджай.
|| наз. нікчэ́мнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вярэ́да ’крыўда’ (КТС, Х. Шынклер). Да верад (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
беспадста́ўны, ‑ая, ‑ае.
Які не мае пад сабою падстаў; неабгрунтаваны. Беспадстаўныя меркаванні, сцверджанні. Беспадстаўная крыўда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жал ’крыўда’ (Бяльк.): «жалу б ні було, каб свой коньстравіў авёс, а то чужэй» (Краснап.). Відаць, суадносіцца з жаль (гл.) і іншымі як бяссуфіксны назоўнік. Але не выключана запазычанне літ. žalà ’крыўда, шкода’, магчыма, кантамінацыя з адназначнымі слав. словамі. Супраць гіпотэзы запазычання геаграфія.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абі́да ’крыўда’ (русізм?) (Бяльк.), абідзіць, абіднік (Бяльк.), абіднік, абіджанне, абіждацца (Нас.). Апошняя форма сведчыць таксама аб рускай (царкоўнаславянскай) крыніцы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
смарка́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Рэзкімі выдыхамі ачышчаць свой нос ад слізі. Чыр-р-р... Ч-ч-чыр... — аж шыпяць [сарокі]. Здаецца, нехта прастуджаны ў альшэўніку чысціць нос — смаркаецца. Пташнікаў. Крыўда агарнула Параску, крыўда на ўсіх, хто тут сядзіць, на маці, што плача ды ў хустку смаркаецца. Лобан. Верасневіч моцна на ўвесь двор смаркаецца, а потым старанна прыгладжвае валасы і азіраецца. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)