крыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі, а таксама вадаём, які ўтварыўся на месцы выхаду падземных натуральных вод.
Прынесці вады з крыніцы.
2. перан., чаго. Тое, што дае пачатак чаму-н., служыць асновай для чаго-н.
К. святла.
К. дабра.
3. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні (спец.).
Мовазнаўчыя крыніцы.
◊
Біць крыніцай — бурна развівацца, квітнець.
Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.
|| прым. крыні́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Крыні́ца
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Крыні́ца |
| Р. |
Крыні́цы |
| Д. |
Крыні́цы |
| В. |
Крыні́цу |
| Т. |
Крыні́цай
Крыні́цаю |
| М. |
Крыні́цы |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
крыні́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
крыні́ца |
крыні́цы |
| Р. |
крыні́цы |
крыні́ц |
| Д. |
крыні́цы |
крыні́цам |
| В. |
крыні́цу |
крыні́цы |
| Т. |
крыні́цай
крыні́цаю |
крыні́цамі |
| М. |
крыні́цы |
крыні́цах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
крыні́ца ж.
1. ключ м., родни́к м., исто́чник м.;
2. в др. знач. исто́чник м.;
к. дабрабы́ту — исто́чник благосостоя́ния;
літарату́рныя ~цы — литерату́рные исто́чники;
гэ́тыя зве́сткі з надзе́йных ~ц — э́ти све́дения из надёжных исто́чников;
◊ жыва́я к. — живо́й исто́чник;
біць ~цай — бить ключо́м
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крыні́ца, ‑ы, ж.
1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі. Вуглякіслыя крыніцы. Мінеральныя крыніцы. Серавадародныя крыніцы. // Вадаём, які ўтвараецца на месцы выхаду падземных натуральных вод. Набраць вады ў крыніцы. □ Коціцца, ўецца далінкай крыніца, Б’ецца, плюскоча ў каменнях вадзіца. Купала.
2. перан.; чаго. Тое, з чаго бярэцца, чэрпаецца што‑н.; тое, што дае пачатак чаму‑н., служыць асновай для чаго‑н. Крыніца багацця. Крыніца радасцей. □ Народная, жывая мова, яе каларытная фразеалогія з’яўляюцца асноўнай крыніцай моўных сродкаў пісьменніка. Адамовіч. Прызнанне жыцця крыніцай мастацтва — асноўны прынцып рэалізму. У. Калеснік.
3. Спец. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні. Літаратурныя крыніцы.
•••
Біць крыніцай гл. біць.
Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане. Стыхія народнай творчасці з дзіцячых гадоў акружала Самуіла Плаўніка, а беларуская мова яму была вядома з жывых крыніц.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Крыні́ца 1 ’выхад падземных вод на паверхню зямлі’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Мядзв., Яруш., Сержп. Пр., Гарэц., Маш., Мал., Сержп. Ск., Бяльк., Яшк., ТС, Касп., Сл. паўн.-зах.). Крыніца < крын ’расліна, цвет, лілея’ (Булг.). Укр. криниця, рус. крыница, ст.-рус. криница ’тс’, польск. krynica ’тс’. Лексема паходзіць ад свайго амоніма, які рэфлексуецца як ст.-рус. криница ’миска’, серб.-харв. кри̑ница ’тс’, славен. krníca ’драўлянае начынне’, балг. криница ’тс’. Яны ў сваю чаргу да прасл. krina ’драўлянае начынне’ (гл. крынка). Не выключана палеабалканскае паходжанне слова (параўн. ст.-грэч. κρήνη ’крыніца’).
Крыні́ца 2 ’ямачка каля пупавіны, па якой пазнаюць карову, добрая на малако ці не’ (Шатал.). Гл. крыніца 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
га́ма-крыні́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
га́ма-крыні́ца |
га́ма-крыні́цы |
| Р. |
га́ма-крыні́цы |
га́ма-крыні́ц |
| Д. |
га́ма-крыні́цы |
га́ма-крыні́цам |
| В. |
га́ма-крыні́цу |
га́ма-крыні́цы |
| Т. |
га́ма-крыні́цай
га́ма-крыні́цаю |
га́ма-крыні́цамі |
| М. |
га́ма-крыні́цы |
га́ма-крыні́цах |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
мо́ва-крыні́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
мо́ва-крыні́ца |
мо́вы-крыні́цы |
| Р. |
мо́вы-крыні́цы |
мо́ў-крыні́ц |
| Д. |
мо́ве-крыні́цы |
мо́вам-крыні́цам |
| В. |
мо́ву-крыні́цу |
мо́вы-крыні́цы |
| Т. |
мо́вай-крыні́цай
мо́вай-крыні́цаю |
мо́вамі-крыні́цамі |
| М. |
мо́ве-крыні́цы |
мо́вах-крыні́цах |
Крыніцы:
sbm2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
про́шча, -ы, мн. -ы, -аў, ж.
Месца (узгорак, камень, возера, крыніца), надзеленае, паводле ўяўленняў вернікаў, надзвычайнымі надпрыроднымі сіламі і ўласцівасцямі.
Наведаць цудадзейную прошчу Сіняя Крыніца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
першакрыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
Першая асноўная крыніца якіх-н. звестак.
Летапісы — дакументальныя першакрыніцы гісторыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)