крыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі, а таксама вадаём, які ўтварыўся на месцы выхаду падземных натуральных вод.
Прынесці вады з крыніцы.
2. перан., чаго. Тое, што дае пачатак чаму-н., служыць асновай для чаго-н.
К. святла.
К. дабра.
3. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні (спец.).
Мовазнаўчыя крыніцы.
◊
Біць крыніцай — бурна развівацца, квітнець.
Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.
|| прым. крыні́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
крыні́ца ж.
1. ключ м., родни́к м., исто́чник м.;
2. в др. знач. исто́чник м.;
к. дабрабы́ту — исто́чник благосостоя́ния;
літарату́рныя ~цы — литерату́рные исто́чники;
гэ́тыя зве́сткі з надзе́йных ~ц — э́ти све́дения из надёжных исто́чников;
◊ жыва́я к. — живо́й исто́чник;
біць ~цай — бить ключо́м
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
крыні́ца, ‑ы, ж.
1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі. Вуглякіслыя крыніцы. Мінеральныя крыніцы. Серавадародныя крыніцы. // Вадаём, які ўтвараецца на месцы выхаду падземных натуральных вод. Набраць вады ў крыніцы. □ Коціцца, ўецца далінкай крыніца, Б’ецца, плюскоча ў каменнях вадзіца. Купала.
2. перан.; чаго. Тое, з чаго бярэцца, чэрпаецца што‑н.; тое, што дае пачатак чаму‑н., служыць асновай для чаго‑н. Крыніца багацця. Крыніца радасцей. □ Народная, жывая мова, яе каларытная фразеалогія з’яўляюцца асноўнай крыніцай моўных сродкаў пісьменніка. Адамовіч. Прызнанне жыцця крыніцай мастацтва — асноўны прынцып рэалізму. У. Калеснік.
3. Спец. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні. Літаратурныя крыніцы.
•••
Біць крыніцай гл. біць.
Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане. Стыхія народнай творчасці з дзіцячых гадоў акружала Самуіла Плаўніка, а беларуская мова яму была вядома з жывых крыніц.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крыні́ца ж
1. Quélle f -, -n; Quell m -(e)s, -e, Born m -(e)s, -e (паэт); Bezúgsquelle f (атрымання і г. д.); перан тс Úrsprung m -s, -sprünge;
мінера́льная крыні́ца Minerálquelle f;
гаю́чая крыні́ца Héilquelle f;
гара́чая крыні́ца Thermálquelle f;
невычэ́рпная крыні́ца únversiegbare Quélle;
крыні́ца выпраме́ньвання фіз Stráhlenquelle f;
крыні́цы сыраві́ны геагр, эк Róhstoffquellen pl;
крыні́ца ве́даў Quélle des Wíssens;
крыні́ца эне́ргіі Kráftquelle f, фіз Energíequelle f;
з пэ́ўных крыні́ц aus sícherer [zúverlässiger] Quélle;
◊ не плюй у крыні́цу: пры́йдзеш па вадзі́цу spei nicht in den Brúnnen: vielléicht wirst du noch sein Wásser trínken;
2. (пісьмовы помнік) Quélle f; Quéllenwerk n -(e)s, -e;
дасле́даванне крыні́ц Quéllenforschung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Крыні́ца 1 ’выхад падземных вод на паверхню зямлі’ (ТСБМ, Шат., Сцяшк., Мядзв., Яруш., Сержп. Пр., Гарэц., Маш., Мал., Сержп. Ск., Бяльк., Яшк., ТС, Касп., Сл. паўн.-зах.). Крыніца < крын ’расліна, цвет, лілея’ (Булг.). Укр. криниця, рус. крыница, ст.-рус. криница ’тс’, польск. krynica ’тс’. Лексема паходзіць ад свайго амоніма, які рэфлексуецца як ст.-рус. криница ’миска’, серб.-харв. кри̑ница ’тс’, славен. krníca ’драўлянае начынне’, балг. криница ’тс’. Яны ў сваю чаргу да прасл. krina ’драўлянае начынне’ (гл. крынка). Не выключана палеабалканскае паходжанне слова (параўн. ст.-грэч. κρήνη ’крыніца’).
Крыні́ца 2 ’ямачка каля пупавіны, па якой пазнаюць карову, добрая на малако ці не’ (Шатал.). Гл. крыніца 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
крыні́ца
1. Струмень вады, які б'е з зямлі (БРС); струмень на адхоне гары (Віц. Нік. 1895); выхад мноства падземных струменьчыкаў на плошчы вялікай ямы карставага паходжання, струменістая калдобіна на ўзвышшы (Пін. Булг., 195, Слаўг.); невысыхаючая лугавая старыца, участак вады на балоце (Ветк., Палессе Талст., Рэч., Ст.-дар.).
2. Капаная студня на нізкім месцы, ад якой цячэ ручаёк (паўсям.).
3. Штучная сажалка. на полі для паення жывёлы (Ст.-дар.).
4. Крынічная прорва на багністым месцы; непраходнае балота (Гродз., Леп. вярхоўе р. Віліі і Бярэзіны ДАБМ, Смал.).
5. Рыбалоўнае месца, невялікае возера (Нас. АУ).
□ воз. Крыніца (1716) каля Жлобіна (ІЮМ XXX, ч. 1, аддз. 1, 85), ур. Крыніцы (паглыбленне з вадой) каля в. Пасека Ст.-дар.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
про́шча, -ы, мн. -ы, -аў, ж.
Месца (узгорак, камень, возера, крыніца), надзеленае, паводле ўяўленняў вернікаў, надзвычайнымі надпрыроднымі сіламі і ўласцівасцямі.
Наведаць цудадзейную прошчу Сіняя Крыніца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
першакрыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
Першая асноўная крыніца якіх-н. звестак.
Летапісы — дакументальныя першакрыніцы гісторыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
крини́ца обл. крыні́ца, -цы ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ге́йзер, -а, мн. -ы, -аў, м.
Крыніца вулканічнага паходжання, якая перыядычна выкідвае фантаны гарачай вады.
|| прым. ге́йзерны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)