верабе́й, -б’я́, мн. -б’і́, -б’ёў, м.

Невялікая птушка атрада вераб’іных з карычнева-шэрым апярэннем, якая жыве пераважна паблізу чалавека.

◊

Стрэляны або стары верабей — вопытны, бывалы чалавек.

|| памянш. верабе́йка, -і, мн. -і, -аў, м.

|| прым. вераб’і́ны, -ая, -ае.

Вераб’іная ноч (кароткая летняя ноч, а таксама ноч з бесперапыннай навальніцай і зарніцамі).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

верабе́й

назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. верабе́й вераб’і́
Р. вераб’я́ вераб’ёў
Д. вераб’ю́ вераб’я́м
В. вераб’я́ вераб’ёў
Т. вераб’ём вераб’я́мі
М. вераб’і́ вераб’я́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

верабе́й, -б’я́ м. воробе́й;

◊ стрэ́ляны в. — стре́ляный воробе́й;

стары́ в. — ста́рый воробе́й;

старо́га ~б’я́ на мякі́не не падма́неш — посл. ста́рого воробья́ на мяки́не не проведёшь;

страля́ць з гарма́т па ~б’я́х — погов. пали́ть из пу́шек по воробья́м;

сло́ва не верабе́й, вы́леціць — не зло́віш — посл. сло́во не воробе́й, вы́летит — не пойма́ешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

верабе́й, ‑б’я, м.

Невялікая птушка атрада вераб’іных з карычнева-шараватым апярэннем, якая жыве пераважна паблізу чалавека.

•••

Вераб’ю па калена — вельмі мелка.

Страляць (біць) з гарматы па вераб’ях гл. страляць.

Стрэляны (стары) верабей — пра вопытнага чалавека, якога цяжка ашукаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Верабе́й ’верабей’ (Нас., Шат., Касп., Бяльк.). Ст.-рус. веребии. Лічыцца прасл. дыял. формай (*verbьjь), якая чаргуецца з больш пашыраным *vorbьjь ’тс’ (рус. воробе́й, укр. воробе́ць, горобе́ць, польск. wróbel, чэш. vrabec, балг. врабе́ц, серб. вра́бац і г. д.). Корань *virb‑, які мае адпаведнасці ў і.-е. мовах. Падрабязна гл. Шмідт, KZ, 22, 317; Фасмер, 1, 352; Праабражэнскі, 1, 96; Шанскі, 1, В, 164; спецыяльна аб форме *verbьjь гл. Траўтман, 342; Трубачоў, Слав. языкозн., 5, 177.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

угары́, прысл.

У вышыні (у паветры, у небе).

У. ціўкнуў верабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

канапля́нік

‘верабей’

назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. канапля́нік канапля́нікі
Р. канапля́ніка канапля́нікаў
Д. канапля́ніку канапля́нікам
В. канапля́ніка канапля́нікаў
Т. канапля́нікам канапля́нікамі
М. канапля́ніку канапля́ніках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

упы́рхнуць, -ну, -неш, -не; -ні́; зак.

Пырхаючы, уляцець.

Верабей упырхнуў у акно.

|| незак. упы́рхваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

нахо́хліцца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ліцца; зак. (разм.).

Скурчыцца, натапырыўшы пер’е (пра птушак).

Верабей нахохліўся.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

стре́ляный стрэ́ляны;

◊

стре́ляный воробе́й стрэ́ляны верабе́й.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)