про́ста,
1.
2. Прама, не зварочваючы ўбок.
3. Непасрэдна.
4.
5.
6. Наогул.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікмагу́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае фізічную сілу; вельмі дужы, здаровы.
2. Вельмі вялікі, значны (па сіле, велічыні).
3. З вялікімі вытворчымі і матэрыяльнымі магчымасцямі.
4.
5.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і́ншы, ‑ая, ‑ае,
1. Другі, не такі; які адрозніваецца ад гэтага або ад ранейшага.
2. Не гэты, не той, другі.
3. Які-небудзь, некаторы.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ганя́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе;
1. Прымушаць рухацца, перамяшчацца шматразова або ў розных напрамках (звычайна пра жывёлу).
2. Перакідваць, перакочваць з месца на месца.
3.
4.
5. Праследаваць звера, ісці па яго слядах.
6. Прымушаць пакінуць якое‑н. месца; выганяць, праганяць.
7.
8.
9.
10.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узо́р, ‑у,
1. Малюнак, у якім спалучаюцца ў поўным парадку лініі, колеры, фігуры і пад.
2. Паказальны або пробны экземпляр якога‑н. вырабу, прадмета і пад.
3. Паказальны прыклад чаго‑н. (якіх‑н. якасцей, дзеянняў і пад.).
4. Форма, від якога‑н. прадмета.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ка́жды ’кожны’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
род, ‑у,
1. Асноўная арганізацыя першабытна-абшчыннага ладу, члены якой звязаны адносінамі сваяцтва і агульнасцю гаспадаркі.
2. Рад пакаленняў, якія паходзяць ад аднаго продка.
3. Паходжанне, прыналежнасць да пэўнай сацыяльнай групы, саслоўя.
4.
5. Разнавіднасць, сорт, тып чаго‑н.
6. Спосаб, характар, напрамак (дзеяння, дзейнасці).
7. У логіцы і філасофіі — кожны клас прадметаў, які аб’ядноўвае іншыя класы прадметаў, што з’яўляюцца яго відамі.
8. У біялогіі — група жывёльных або раслінных арганізмаў, якая аб’ядноўвае блізкія віды.
9. Граматычная катэгорыя ў некаторых мовах, якая характарызуе кожны назоўнік і з’яўляецца адзнакай яго прыналежнасці да аднаго з трох класаў — мужчынскага, жаночага і ніякага (напрыклад, у беларускай мове) або да аднаго з двух — мужчынскага ці жаночага (напрыклад, у французскай мове).
10. У літаратуры — самая агульная катэгорыя ў класіфікацыі твораў мастацкай літаратуры (эпас, лірыка, драма).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
свабо́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не ведае прыгнёту, эксплуатацыі, заняволення, які карыстаецца свабодай (у 2 знач.).
2. Які валодае дзяржаўнай незалежнасцю, суверэнны.
3. Які не з’яўляецца рабом, прыгонным.
4. Які мае права, магчымасць распараджацца сабою па ўласнаму жаданню; незалежны, не звязаны ні з кім якім‑н. абавязкамі, адносінамі.
5. Які не ведае перашкод, абмежаванняў.
6. Бесперашкодны, неабмежаваны законам.
7. Які адбываецца, працякае лёгка, без перашкод, цяжкасцей.
8. Нікім, нічым не заняты; пусты, вольны.
9.
10. Больш чым дастатковы па велічыні; раскошны.
11. Які ні да чаго не прымацаваны, ні з чым не злучаны.
12. Які не перадае руху іншым часткам механізма, вызвалены ад счаплення, ад нагрузкі.
13. Які не знаходзіцца ў хімічным
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каламу́ціць ’муціць, рабіць каламутным’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ад,
Спалучэнне з прыназоўнікам «ад» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца пры абазначэнні месца, прадмета, ад якіх пачынаецца рух, перамяшчэнне каго‑, чаго‑н.; прыназоўнік «ад» у такім знач. процілеглы прыназоўнікам «да» і «к».
2. Ужываецца пры абазначэнні месца, якое з’яўляецца зыходным пунктам пры вызначэнні месцазнаходжання чаго‑н.
3. Ужываецца ў значэнні прыназоўнікаў «каля», «збоку», «непадалёку», пры абазначэнні прадмета, на мяжы з якім адбываецца дзеянне.
Часавыя адносіны
4. У спалучэнні з назоўнікам, які мае часавае значэнне, паказвае на момант, з якога пачынаецца якое‑н. дзеянне, стан і пад.
5. Пры паўтарэнні назоўніка з часавым значэннем утварае прыслоўныя спалучэнні, якія ўказваюць на характар працякання дзеяння — перыядычнасць, паслядоўнасць, нарастанне інтэнсіўнасці яго і пад.
6. Ужываецца пры абазначэнні прыкметы прадмета паводле часу яго ўзнікнення.
Аб’ектныя адносіны
7. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, ад якіх выходзіць што‑н.
8. Ужываецца пры назве прадмета, ад якога аддзяляецца што‑н.
9. Ужываецца пры назвах прадметаў, з’яў і пад., ад якіх пазбаўляюцца, якія ліквідуюцца дзеяннем, выражаным кіруючым словам.
10. Ужываецца пры абазначэнні з’явы, стану, супраць і для папярэджання якіх выкарыстоўваецца што‑н.
11. Ужываецца пры абазначэнні грамадскага асяроддзя, арганізацыі, ад імя якіх дзейнічае, выступае хто‑н.
12. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, з якімі супастаўляюцца другія, падобныя да іх.
Адносіны параўнання
13.
Азначальныя адносіны
14. Ужываецца пры вызначэнні цэлага, асобнай часткай якога з’яўляецца прадмет, названы кіруючым назоўнікам.
15. У спалучэнні з лічэбнікам і прыназоўнікам «да» і другім лічэбнікам ужываецца пры вызначэнні велічыні, узросту, вагі, якія абмяжоўваюць што‑н.
Адносіны прыналежнасці
16. Ужываецца пры вызначэнні сферы дзейнасці асобы, названай кіруючым назоўнікам.
Прычынныя адносіны
17. У спалучэнні з назоўнікамі, якія вырашаюць пачуцці, перажыванні, фізічныя адчуванні, ужываецца пры абазначэнні прычыны якога‑н. дзеяння або стану.
18. Ужываецца пры выражэнні падставы, матывіроўкі дзеяння або стану, названага кіруючым словам.
Адносіны спосабу дзеяння
19. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні спосабу працякання дзеяння.
20. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні ўзаемадзеяння асоб або прадметаў.
21. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні прадмета, з якім проціпастаўляецца другі прадмет.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)