Ся́слы ’ліпавая кара, лыка’ (Мат. Гом.). Відаць, фанетычна дэфармаванае свя́сла ’нізка лыка’ (гл.), параўн. аналагічныя змены ў сёкар, сёкроў (Сл. Брэс.) і вынік адваротнага працэсу ў свермега ’сярмяга’ (там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
я́касць, -і, ж.
1. Характэрная адзінка, істотная ўласцівасць, якая адрознівае адзін прадмет ці з’яву ад другіх.
Колькасць і я.
Пераход да новай якасці.
2. Тая або іншая ўласцівасць, годнасць, ступень прыгоднасці каго-, чаго-н.
Я. работы.
Я. прадукцыі.
Выдатная я.
Высокія душэўныя якасці.
◊
У якасці каго-чаго, прыназ. з Р — як хто-, што-н.
Прысутнічаць у якасці наглядальніка.
|| прым. я́касны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Якасныя змены.
Якасныя адрозненні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зрух, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл., зрушваць — зрушыць (у 1 знач.) і зрушвацца — зрушыцца.
2. Прыметныя змены ў чым‑н. Сіла таленту Бядулі і заключалася ва ўменні перадаць тонкія зрухі душы і багацце пачуццяў. Каваленка. // Значныя змены да лепшага ў чым‑н., значны рух наперад; прагрэс. Прыемна і радасна бачыць вялікія зрухі, што адбываюцца ва ўсёй краіне. Шынклер. 1905 год прынёс велізарныя зрухі ў грамадскім і культурным жыцці Беларусі. Казека.
3. Спец. Гарызантальнае змяшчэнне горных парод.
4. Дэфармацыя пругкага цела, пры якой слаі яго змяшчаюцца адзін адносна другога.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Заво́зна ’многа’. Рус. дыял. заво́зно ’тс’, укр. заві́зно ’многа; цяжка’, польск. zawoźno ’многа (асабліва ў млыне)’. Шлях утварэння даволі складаны: завозна < завозны < завоз < завезці < везці (гл.), прычым адбываліся і пэўныя семантычныя змены.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бэ́гна ’багна’ (Шат., Яшкін). Другасная форма слова багно́ (гл. ба́гна 1). Адносіны вакалізму, як у барса́ць: бэ́рсаць (гл.). Няма ніякай сувязі з чэш. behno (да чэш. змены bahno > behнo, гл. Цуржын, Studie, 51–52, карта IV).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кічу́к ’начынены мясам страўнік’ (Вешт., ТС). Абсалютны сінонім да кіндзюк (гл.). Калі лічыць гэтыя словы аднаго паходжання, цяжка вытлумачыць фанетычныя змены (кін‑ дзюк > *кідзюк > *кіцюк > *кічук). Трэба памятаць, што дакладная цюркская крыніца для кіндзюк таксама адсутнічае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трысомнік ‘месца, дзе сякуць дровы’ (Мат. Маг.). У выніку змены ‑тн‑ на ‑мн‑ (калі гэта не вынік памылковай дэшыфроўкі запісу), параўн. трысо́тнік ‘месца, дзе колюць і сушаць дровы’ (Жд. 2, ДАБМ, камент., 789). Гл. трасотнік, траскоўнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
каро́бка, -і, ДМ -бцы, мн. -і, -бак, ж.
1. Невялікая скрынка (з кардону, дрэва, пластмасы і пад.), а таксама такая ж скрынка з якім-н. таварам, наборам якіх-н. прадметаў.
К. пячэння.
2. Каркас будынка.
К. дзевяціпавярховага дома.
○
Каробка хуткасцей — у розных машын: механізм для змены хуткасці і напрамку руху.
Чарапная каробка — тое, што і чэрап (у 1 знач.).
|| памянш. каро́бачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. каро́бачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уне́сці, унясу́, унясе́ш, унясе́; унясём, унесяце́, унясу́ць; унёс, уне́сла і унясла́, уне́сла і унясло́; унясі́; уне́сены; зак.
1. каго-што. Прынесці ўнутр.
У. рэчы ў дом.
2. што. Заплаціць.
У. плату.
3. што. Перадаць на чыё-н. меркаванне.
У. прапанову ў прэзідыум.
4. каго-што. Уключыць, дабавіць.
У. змены ў праект пастановы.
У. кампост у глебу.
5. што. Выклікаць, зрабіць.
У. жвавасць у размову.
У. разлад у сям’ю.
|| незак. уно́сіць, уно́шу, уно́сіш, уно́сіць.
|| наз. унясе́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бло́га ’аблога, поле, якое не засяваецца год, два і болей’ (Яшкін). Дэкампазіцыяй марфалагічных элементаў з абло́га (гл.). Слова аблога (*ob(ъ)‑loga, прэфікс і аснова log‑: leg‑ ’ляжаць’) трансфармавалася ў выніку этымалагічнай непразрыстасці і змены марфалагічных меж (абло́га → а‑бло́га > бло́га).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)