тесни́ть несов.

1. (сжимать) сціска́ць; (жать) ці́снуць; (оттеснять) адціска́ць;

тесни́ть друг дру́га в толпе́ сціска́ць (ці́снуць) адзі́н аднаго́ ў нато́ўпе;

сапо́г тесни́т но́гу бот ці́сне нагу́;

2. (заставлять отступать) адціска́ць; цясні́ць; адцясня́ць;

тесни́ть врага́ адціска́ць (цясні́ць, адцясня́ць) во́рага;

3. (спирать) сціска́ць, душы́ць; займа́ць;

го́ре тесни́т грудь го́ра сціска́е гру́дзі;

в груди́ тесни́т безл. гру́дзі сціска́е;

тесни́т дыха́ние безл. сціска́е (займа́е) дух.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Паўтара́ (м. і н. род), паўтары́ (ж. род), ’адзін з палавінай’, ст.-бел. полуторы гривны (1229 г.). Укр. півтора́, рус. полтора́, ст.-рус. полтора, польск. półtora. Паўн.-прасл. роlъ vъtora ’тс’. Да паў- (гл.) і прасл. vъtorъ ’другі’, роднаснага да ст.-інд. vítras ’які вядзе далей’, vitarám ’далей’, авест. vitara‑ ’тс’ (Педэрсан, KZ, 38, 395; Младэнаў, там жа, 44, 371). Аднак Мее (Études, 407; Мікала, BB, 22, 253), Траўтман (10) імкнуліся рэканструяваць прасл. vъtorъ як ступень рэдукцыі да літ. añtras, añtaras, лат. ùotrs ’другі, іншы’, ст.-прус. antars, ст.-інд. ántaras, anyás ’другі’, асец. ændær, гоц. anþar (Фасмер, 1, 364–365). У іншых слав. мовах у другой частцы выступае drugъjь: чэш. půl druhého, славац. poldruha, славен. poldrúgi, серб.-харв. pódrug, рус. полъ друга ’паўтара’ (XVIII ст.). Слова паў- у літар. бел. мове і сучасных бел. гаворках яшчэ актыўна ўдзельнічае ва ўтварэнні іншых лічэбнікаў: паўтраця́ ’два з паловай’, паўтраці́, паўтраціна ’тс’ (ТСБМ, Сцяшк., Яруш., Шат.; швянч., воран., Сл. ПЗБ); паўчварта́ ’тры з палавінай’ (ТСБМ, Сцяшк., Нас., Шат.; гродз., Сл. ПЗБ), ’адна восьмая’ (Касп.); паўпята́ ’чатыры з паловай’ (Сцяшк.); паўшаста́ ’пяць з паловай’ (Сцяшк.; навагр., Сл. ПЗБ); паўсяма́ ’шэсць з паловай’ (лід., Сцяшк. Сл.); паўсядзьма́, поўсядзьма́ ’тс’ (ігн., Сл. ПЗБ). Такія лічэбнікі былі пашыраны і ў ст.-рус. мове: полчета, полчети, полчеть (XVI ст.) ’3½’, полчетверта ’тс’ (XV ст.), полчетвертадесять ’35’, полчетвертанадцата ’13½’ (XV ст.) і інш., а таксама і ў іншых слав. мовах: чэш. půl třetího, půl čtvrta, польск. półpięta, półpiąta, ’4½’, в.-луж. połtřeća ’2½’, połštwórta ’3½’, połpjata ’4½’, połšesta ’5½’, połdwanata ’11½’, połsta ’50’; н.-луж. połtera ’паўтара’, połtśeśa ’2½’, połštworta ’3½’, połpěta ’4½’, połsta ’50’. Ёсць аналагічныя ўтварэнні ў літ. (pusañtro ’паўтара’, pustrẽčio ’2½’, pusketvir̃to ’3½’, pusšẽšto ’5½’, pusseptiñto ’6½’ і лат. (pusótra ’паўтара’, pusótras ’паўтары’, pusʼtreša, pusʼtrešas ’2½’, pusʼčetri ’палавіна чацвёртай’, pusseši ’паўшостай’, pusʼseptiņi ’паўсёмай’. Сюды ж паўтарні́к ’(добры) сорт ільну’ (шум., Сл. ПЗБ), ’паўтарацалёвая дошка’ (там жа), паўтарак ’прадмет паўтарачнага памеру’ (ТСБМ), паўтарачка ’дошка ў 1,5 цалі’, ’бутэлька ў 1,5 л’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

у́шко́

1. анат., уменьш.-ласк. ву́шка, -ка ср.;

2. (в иголке и т. п.) ву́шка, -ка ср.;

у́шко́ сапога́ ву́шка бо́та;

3. ушки́ мн., кул. ву́шкі, -шак;

ушки́ из пшени́чной муки́ ву́шкі з пшані́чнай мукі́;

◊

у́шки на маку́шке слых на семяры́х;

за у́шко́ да на со́лнышко погов. за ву́шка ды на со́нейка;

для ми́лого дружка́ и серёжка из ушка́ посл. для мі́лага дру́га і завушні́чка з ву́ха.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паве́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

1. у што. Стаць цвёрда перакананым, упэўненым у чым‑н. Паверыць у свае сілы. Паверыць у перамогу. □ Праўда, у якую паверыў змоладу, якой кіраваўся ў жыцці, сапраўдная, непадробная! Навуменка. «Кахаю» я не гаварыў, Не пераконваў важка... Нашто паверыла ў парыў? Мне проста было цяжка. Дукса. // у каго. Палічыць каго‑н. здольным здзейсніць надзеі, спадзяванні. Не рабіце мне скідак, Паверце ў мяне, Як рака У вясну гэту шчыра паверыла. Мацяш.

2. Прыняць за праўду, палічыць верагодным, адпаведным рэчаіснасці. Паверыць чуткам. □ Што дарагі Якім застанецца тут, на чужыне, далёка ад роднага дома, ляжаць у сырой зямлі, у братняй магіле пры дарозе, пад зялёным узгорачкам — Міхась не мог уявіць і паверыць жорсткай яве. Машара. Канькоў нават не паверыў сваім вылічэнням. Асіпенка. Не паверыць народ Абяцанкам, Не будзе пакорны Цярпець і стагнаць. Глебка.

3. Згадзіцца з кім‑н., прыняць чые‑н. словы за праўду. [Жэня:] — Жонка друга не верыць нам, баіцца нас. Не паверыла нават мне, якому заўсёды, як брату, верыў Андрэй. Брыль. — Не, — кажа Іван, — не паверу табе: ты падманеш. Якімовіч.

4. што на каго-што. Даручыць або даверыць што‑н., спадзеючыся на цэласць, зварот даверанага, даручанага. [Усевалад:] — Ты цяпер тонка ведаеш падыспад гэтае машыны. Ты сам будзеш поўны гаспадар — я ўсё магу на цябе паверыць. Скрыган.

5. у знач. пабочн. паве́р(це), паве́рыш (паве́рыце). Ужываецца ў гутарцы для большага пераканання субяседніка. [Тодар:] — А потым аперацыю зрабілі, ды, паверыце, такую, што ніхто тут у нас і не браўся яшчэ! Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пу́тать несов.

1. в разн. знач. блы́таць;

пу́тать ни́тки блы́таць ні́ткі;

пу́тать бума́ги на столе́ блы́таць папе́ры на стале́;

я всегда́ их пу́таю — они́ похо́жи друг на дру́га я заўсёды іх блы́таю — яны́ падо́бныя адзі́н да аднаго́;

не пу́тайте, отвеча́йте ясне́е не блы́тайце, адка́звайце ясне́й;

2. (вовлекать) разг. блы́таць; уме́шваць;

не пу́тайте меня́ в э́то де́ло не блы́тайце (не ўме́швайце) мяне́ ў гэ́ту спра́ву;

3. (лошадей) обл. пу́таць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стра́ціць сов.

1. (каго, што) лиши́ться (кого, чего); потеря́ть, утра́тить; (достоинство, авторитет — ещё) урони́ть;

с. ся́бра — лиши́ться (потеря́ть, утра́тить) дру́га;

с. пава́гу — лиши́ться уваже́ния; потеря́ть (утра́тить) уваже́ние;

с. го́лас — потеря́ть го́лос;

с. надзе́ю — потеря́ть наде́жду;

с. аўтарытэ́т — урони́ть авторите́т;

2. потра́тить, истра́тить; израсхо́довать;

с. гро́шы — потра́тить (истра́тить) де́ньги;

3. обл. (умертвить плод) вы́травить;

◊ с. галаву́ — потеря́ть го́лову;

с. ро́зум — потеря́ть рассу́док;

с. ла́ску — потеря́ть расположе́ние; впасть в неми́лость;

с. прыто́мнасць — потеря́ть созна́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ва́рты досто́йный; сто́ящий, заслу́живающий;

во́пыт, в. перайма́ння — о́пыт, досто́йный подража́ния;

не в. спачува́ння — не сто́ящий сожале́ния;

◊ адзі́н аднаго́ в. — два сапога́ па́ра; друг дру́га сто́ят;

ні гро́ша не в. — гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит;

до́брага сло́ва не в. — до́брого сло́ва не сто́ит;

падно́ска не в. — в подмётки не годи́тся;

на саба́ку не варт — ни к чёрту не годи́тся;

ні к чо́рту не в. — ни к чёрту не годи́тся;

не в. вы́едзенага яйца́ — погов. не сто́ит вы́еденного яйца́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кіда́цца несов.

1. (бросать друг в друга) броса́ться, кида́ться;

2. броса́ться, устремля́ться;

3. разг. па́дать;

4. (нападать) броса́ться, кида́ться;

5. (прыгать, устремляться вниз) кида́ться, броса́ться;

6. (в сторону) броса́ться, шара́хаться;

2-6 см. кі́нуцца 1-5;

7. (не дорожить кем-, чем-л.) броса́ться;

8. (кое-как жить) мы́каться; го́ре мы́кать;

◊ асо́ю ў во́чы к. — лезть в глаза́ осо́ю;

к. ў но́гі — па́дать (припада́ть) к нога́м;

к. на шы́ю — (каму) броса́ться на ше́ю (кому);

к. сло́вамі — броса́ться слова́ми

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ці́снуць I несов.

1. жать, дави́ть, тесни́ть;

ц. адзі́н аднаго́ ў нато́ўпе — жать (дави́ть, тесни́ть) друг дру́га в толпе́;

бот ~не нагу́ — сапо́г жмёт (да́вит) но́гу;

2. (разминать, выдавливать сок) жать; дави́ть;

ц. сок з вінагра́ду — жать сок из виногра́да;

ц. я́гады — дави́ть я́годы;

3. (руки) жать, пожима́ть;

4. (сердце, грудь и т.п.) сжима́ть, дави́ть, тесни́ть;

боль ~не гру́дзі — боль сжима́ет (да́вит, тесни́т) грудь;

5. разг. (быстро, энергично делать что-л.) жать, нажима́ть

ці́снуць II сов., однокр., см. ціскану́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

разуме́ць несов.

1. в разн. знач. понима́ть;

р. чужу́ю мо́ву — понима́ть чужо́й язы́к;

р. му́зыку — понима́ть му́зыку;

р. адзі́н аднаго́ — понима́ть друг дру́га;

як ты гэ́та ~ме́еш? — как ты э́то понима́ешь?;

2. (смысл чего-л.) разуме́ть, постига́ть, осмы́сливать, осмысля́ть, уясня́ть;

3. (иметь в виду) подразумева́ть;

што ты ~ме́еш пад гэ́тым? — что ты подразумева́ешь под э́тим?;

4. в форме 2 лица ед. и мн. числа употребляется в качестве вводн. сл. понима́ешь ли (понима́ете ли);

а ён, разуме́еш (разуме́еце), спазні́ўся — а он, понима́ешь ли (понима́ете ли), опозда́л

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)