пастале́лы, ‑ая, ‑ае.
Які пасталеў, зрабіўся сталым. У вёску.. [Анатоль] вярнуўся пасталелы і не па гадах ужо сур’ёзны. Асіпенка. Вароты ў цёткі не часта рыпяць: Ніяк не сабраць пасталелых сыноў. Чэрня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Верыйня́ ’верая; шулы, да якіх прымацоўваюцца вароты’ (Бяльк.) утворана пры дапамозе суф. ‑ня ад верая па аналогіі да Nomina loci; параўн. варыўня і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расхаля́піць ’шырока расчыніць (дзверы, вароты, акно)’ (Варл.). Вакалізаваны варыянт да хля́паць (гл.), параўн. гукаперайманне хляп (пра рэзкае расчыненне ці закрыццё дзвярэй, варот і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́нькацца ‘хутка перамяшчацца, мітусіцца’ (віл., Сл. ПЗБ), ‘туляцца, швэндацца без справы’ (лаг., Гіл.). Гукапераймальнага паходжання, параўн. рус. дыял. ту́нкаться ‘стукацца (у дзверы, вароты)’, ту́нн — імітатыў (СРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бля́мкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Бразгаць чым‑н. металічным. Рыпелі вароты, блямкалі засаўкі, то там, то тут чуўся грукат у дзверы. Няхай. // Дрэнна іграць на чым‑н., брынкаць. Блямкаць на піяніна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падваро́тніца, ‑ы, ж.
Дошка, якая закрывае шчыліну паміж варотамі (радзей дзвярамі) і зямлёй. Бацька ў доўгім кажусе, перацягнуты рамянём, вымае падваротніцу і адчыняе вароты. Брыль. [Іван і Шмігельскі] абышлі вугал гумна, пераступілі цераз падваротніцу бакавых дзвярэй. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераляце́ць, -лячу́, -ляці́ш, -ляці́ць; -ляці́м, -леціце́, -ляця́ць; -ляці́; зак.
1. што і цераз што. Летучы, перамясціцца, адолець якую-н. прастору.
П. з Еўропы ў Амерыку.
П. горы або цераз горы.
2. Летучы, апынуцца па другі бок чаго-н.
Мяч пераляцеў цераз вароты.
3. што і без дап. Праляцець далей, чым трэба.
П. лінію пасадкі.
Снарад пераляцеў.
|| незак. пералята́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. пералёт, -у, М -лёце, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кра́цісты, ‑ая, ‑ае.
1. Зроблены ў выглядзе кратаў. Проста пад другі паверх замка вёў уваход-скляпенне, яго перагароджвалі жалезныя крацістыя вароты. Місько. // Які нагадвае краты. Крацістая арматура бетоннага шлюза.
2. Забяспечаны, загароджаны кратамі. Крацістае акенца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пералажы́ць ’заперці (дзверы)’ (лід., Сл. ПЗБ). Фармальна да пера- і лажы́ць (гл.), аднак семантычна падобна да літ. užkélti ’замкнуць, зачыніць (вароты)’, у якім kélti мае (побач з іншымі) значэнне ’перамяшчаць; пераводзіць, пераносіць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адпе́рціся, адапруся, адапрэшся, адапрэцца; адапромся, адапрацеся; пр. адпёрся, ‑перлася; заг. адапрыся; зак.
1. Адчыніцца (пра што‑н. запёртае). Вароты адперліся. □ Казлянятачкі, Белянятачкі, Адамкніцеся, Адапрыцеся... Барадулін.
2. Разм. Не прызнацца ў чым‑н., адмовіцца ад чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)