варо́ты, -ро́т і -аў.
1. Шырокі праезд у сцяне, плоце, які закрываецца створкамі або закладаецца жардзінамі, а таксама самі гэтыя створкі.
Зачыніць в.
Ад варот паварот (катэгарычная адмова; разм.). Ні ў якія в. не лезе (перан.: пра што-н. недарэчнае, бяссэнсавае; разм.).
2. Два слупы з перакладзінай, якія з’яўляюцца месцам, куды заганяюць мяч або шайбу ў розных спартыўных гульнях.
Футбольныя в.
3. перан. Пункт, праз які ажыццяўляюцца інтэнсіўныя сувязі з навакольным светам.
Марскія в.
4. Вузкі праход паміж скаламі (на моры, у гарах).
Карскія вароты.
5. Арка ў памяць якой-н. падзеі.
Трыумфальныя в.
|| памянш. варо́тцы, -аў (да 1 і 2 знач.).
|| прым. варо́тны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Варотныя слупы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
варо́ты, -ро́т ед. нет, в разн. знач. воро́та;
в. хлява́ — воро́та сара́я;
в. пе́чані — воро́та пе́чени;
◊ як бара́н на но́выя в. (глядзе́ць) — как бара́н на но́вые воро́та (смотре́ть);
ні ў я́кія варо́ты не ле́зе — ни в каки́е воро́та не ле́зет;
ад варо́т паваро́т — от воро́т поворо́т;
в. пірага́мі падпёрты — ирон. воро́та пирога́ми подпёрты;
сямёра варо́т і ўсе ў агаро́д — погов. се́меро воро́т и все в огоро́д
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
варо́ты, ‑аў; адз. няма.
1. Шырокі праезд у сцяне, плоце, які закрываецца створкамі або закладваецца жардзінамі. У варотах мільганулася жаночая постаць з вёдрамі. Колас. Гумно на двое варот — не гумно, а гмах. Чарнышэвіч. // Створкі, якімі закрываецца такі праезд. Вароты ў двор ужо былі насцеж адчынены. Краўчанка. Падышлі [браты] да сцяны, а ў ёй жалезныя вароты на замку. Якімовіч.
2. У спартыўных гульнях — строга акрэсленая і вылучаная частка прасторы на полі, якая абараняецца кожнай камандай. Футбольныя вароты. □ Пачалася гульня. Мы перадавалі мяч адзін аднаму, потым білі па варотах. Васілёнак. // Вузкі праход паміж скаламі (на моры, у гарах). Царскія вароты. Байдарскія вароты.
3. перан. Пункт, праз які ажыццяўляецца інтэнсіўная сувязь з навакольныя светам. Марскія вароты. □ Брэсцкі вакзал вобразна называюць варотамі нашай Радзімы. «Звязда».
4. Спец. Месца ўваходу ў які‑н. орган ці выхаду з яго крывяносных і лімфатычных сасудаў. Вароты печані.
•••
Ад варот паварот гл. паварот.
Вароты пірагамі падпёрты дзе, у каго — пра багатае прывабнае месца.
Не лезці ні ў якія вароты гл. лезці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варо́ты мн
1. Tor n -(e)s, -e, Pfórte f -, -n;
2. спарт Tor n;
уда́р па варо́тах Tórschuss m, -es, -schüsse;
біць па варо́тах aufs Tor schíeßen;
забі́ць мяч у варо́ты ein Tor schíeßen*;
3. мед Pfórte f -, -n, Hílus m -, Híli;
варо́ты ны́рак Níerenhilus m
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Варо́ты ’вароты’, ворота ’дзверы ў хляве’ (Шушк.). Ст.-рус. ворота, рус. воро́та, укр. воро́та, польск. wrota, чэш. vrata, ст.-слав. врата, балг. врата́, серб. вра́та ’дзверы’ і г. д. Прасл. *vorta ’вароты, дзверы’ (мн. л. да назоўніка н. р. *vorto ’тс’, які не захаваўся) — утварэнне суфіксам ‑t‑ да прасл. кораня *ver‑: *vor‑ ’адкрываць, закрываць і да т. п.’ Падобныя ўтварэнні ёсць і ў іншых і.-е. мовах: літ. var̃tai мн. л., лат. vàrti мн. л. ’вароты, дзверы’, прус. warto, ст.-англ. weorð, worð ’агароджа каля будынка’, тахар. B wärto, warto ’сад’, ст.-інд. vr̥tís ’агароджа’ (Фасмер, 1, 354–355; Траўтман, 353; Махэк₂, 699; Шанскі, 1, В, 168; Брукнер, 632–633 і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ка́рские воро́та Ка́рскія варо́ты.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
шусь, у знач. вык. (разм.).
Тое, што і шуснуць.
Свіння ш. у вароты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
запо́р¹, -а, мн. -ы, -аў, м.
Прыстасаванне, якім запіраюць, замыкаюць.
Дзверы без запора.
Вароты на запоры.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
рыпу́чы, -ая, -ае.
Які ўтварае рып.
Рыпучыя вароты.
Рыпучыя колы.
Р. голас (перан.).
|| наз. рыпу́часць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
множналі́кавы, -ая, -ае.
У выразе: множналікавы назоўнік — назоўнік, які ўжыв. толькі ў форме множнага ліку, напр.: вароты, сані, шахматы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)