Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
варо́ты, -ро́т і -аў.
1. Шырокі праезд у сцяне, плоце, які закрываецца створкамі або закладаецца жардзінамі, а таксама самі гэтыя створкі.
Зачыніць в.
Ад варот паварот (катэгарычная адмова; разм.). Ні ў якія в. не лезе (перан.: пра што-н. недарэчнае, бяссэнсавае; разм.).
2. Два слупы з перакладзінай, якія з’яўляюцца месцам, куды заганяюць мяч або шайбу ў розных спартыўных гульнях.
Футбольныя в.
3.перан. Пункт, праз які ажыццяўляюцца інтэнсіўныя сувязі з навакольным светам.
Марскія в.
4. Вузкі праход паміж скаламі (на моры, у гарах).
Карскія вароты.
5. Арка ў памяць якой-н. падзеі.
Трыумфальныя в.
|| памянш.варо́тцы, -аў (да 1 і 2 знач.).
|| прым.варо́тны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Варотныя слупы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
варо́ты, -ро́т ед.нет, в разн. знач. воро́та;
в. хлява́ — воро́та сара́я;
в. пе́чані — воро́та пе́чени;
◊ як бара́н на но́выя в. (глядзе́ць) — как бара́н на но́вые воро́та (смотре́ть);
ні ў я́кія варо́ты не ле́зе — ни в каки́е воро́та не ле́зет;
ад варо́т паваро́т — от воро́т поворо́т;
в. пірага́мі падпёрты — ирон. воро́та пирога́ми подпёрты;
сямёра варо́т і ўсе ў агаро́д — погов. се́меро воро́т и все в огоро́д
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
варо́ты, ‑аў; адз.няма.
1. Шырокі праезд у сцяне, плоце, які закрываецца створкамі або закладваецца жардзінамі. У варотах мільганулася жаночая постаць з вёдрамі.Колас.Гумно на двое варот — не гумно, а гмах.Чарнышэвіч.// Створкі, якімі закрываецца такі праезд. Вароты ў двор ужо былі насцеж адчынены.Краўчанка.Падышлі [браты] да сцяны, а ў ёй жалезныя вароты на замку.Якімовіч.
2. У спартыўных гульнях — строга акрэсленая і вылучаная частка прасторы на полі, якая абараняецца кожнай камандай. Футбольныя вароты. □ Пачалася гульня. Мы перадавалі мяч адзін аднаму, потым білі па варотах.Васілёнак.// Вузкі праход паміж скаламі (на моры, у гарах). Царскія вароты. Байдарскія вароты.
3.перан. Пункт, праз які ажыццяўляецца інтэнсіўная сувязь з навакольныя светам. Марскія вароты. □ Брэсцкі вакзал вобразна называюць варотамі нашай Радзімы.«Звязда».
4.Спец. Месца ўваходу ў які‑н. орган ці выхаду з яго крывяносных і лімфатычных сасудаў. Вароты печані.
•••
Ад варот паваротгл. паварот.
Вароты пірагамі падпёртыдзе, укаго — пра багатае прывабнае месца.
Не лезці ні ў якія варотыгл. лезці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варо́тымн.
1. Tor n -(e)s, -e, Pfórte f -, -n;
2.спарт. Tor n;
уда́р па варо́тах Tórschuss m, -es, -schüsse;
біць па варо́тах aufs Tor schíeßen;
забі́ць мяч у варо́ты ein Tor schíeßen*;
3.мед. Pfórte f -, -n, Hílus m -, Híli;
варо́ты ны́рак Níerenhilus m
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Варо́ты ’вароты’, ворота ’дзверы ў хляве’ (Шушк.). Ст.-рус.ворота, рус.воро́та, укр.воро́та, польск.wrota, чэш.vrata, ст.-слав.врата, балг.врата́, серб.вра́та ’дзверы’ і г. д. Прасл.*vorta ’вароты, дзверы’ (мн. л. да назоўніка н. р. *vorto ’тс’, які не захаваўся) — утварэнне суфіксам ‑t‑ да прасл. кораня *ver‑: *vor‑ ’адкрываць, закрываць і да т. п.’ Падобныя ўтварэнні ёсць і ў іншых і.-е. мовах: літ.var̃tai мн. л., лат.vàrti мн. л. ’вароты, дзверы’, прус.warto, ст.-англ.weorð, worð ’агароджа каля будынка’, тахар. Bwärto, warto ’сад’, ст.-інд.vr̥tís ’агароджа’ (Фасмер, 1, 354–355; Траўтман, 353; Махэк₂, 699; Шанскі, 1, В, 168; Брукнер, 632–633 і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
«Суражскія вароты», гл. «Віцебскія вароты»
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
Залатыя вароты (Кіеў) 5/559
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
Трыумфальныя вароты, гл. Арка трыумфальная
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
Брандэнбургскія вароты (Берлін) 2/304; 3/443
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)