Сі́лега, сі́ляга ‘лаза’ (лун., ЛА, 4; пін., Сл. ПЗБ), сі́лега ‘лаза з сіняватым налётам на чырвонай кары’ (ТС), ‘зараснік кошыкавай лазы, Salix viminalis L.’ (жытк., стол., тур., Яшк.), сіле́га ‘тс’ (лун., ЛА, 4), сіляга́ ‘лаза’ (Мат. Гом.), сыля́га ‘дробнае і гнуткае галлё, лазняк’ (пін., Нар. лекс.), сіле́га ‘расшчэпленае хваёвае карэнне, з якога плятуць кашы’ (лун., Шатал.), сі́лежына ‘адзін куст сілегі’ (ТС), шы́лега ‘сілега’ (стол., Яшк.). Відаць, сюды ж і ст.-бел. силяжы ‘кізіл’ (Ст.-бел. лексікон). Укр. шелюга́, шелюжи́на ‘тс’, рус. дыял. (без лакалізацыі) шелюга́ ‘тс’, шелю́жина ‘палка, дубец з шелюги’. Фасмер (4, 427) параўноўвае яшчэ з рус. астрах. шелужи́на ‘доўгі дубец’, рус.-ц.-слав. шелыга ‘дубец’, серб.-ц.-слав. солыга ‘палка’. Пэўнай этымалогіі няма. Машынскі (Uwagi, 18) лічыў несумненнай сувязь з ст.-ісл. selja, ст.-в.-ням. salaha ‘вярба’. Былі спробы звязваць з ням. Sahlweide ‘вярба’, лац. salix ‘тс’, ірл. sail, Р. скл. sailech ‘тс’. Беларускія формы з пачатковым сі‑ можна было б звязаць, улічваючы функцыю гэтага дрэва, з коранем cіл‑, які ў сіло́, сіляць ‘нанізваць’ і далей з *sei‑ ‘плясці’, г. зн. прыняць першасную форму ⁺сіляга, дзе ‑яга‑ суфікс (з *‑ęga), а напісанне з ‑ега лічыць гіперкарэктным, але звязаць гэта з украінскімі і рускімі формамі цяжка. Гл. шылега.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вы́ставіць сов.

1. (вынуть) вы́ставить;

в. ра́му — вы́ставить ра́му;

2. (вперёд, наружу) вы́ставить, вы́двинуть; вы́сунуть;

в. нагу́ — вы́ставить но́гу;

3. (вынув откуда-л., поставить куда-л.) вы́ставить;

в. тале́ркі з буфе́та на стол — вы́ставить таре́лки из буфе́та на стол;

4. перен. вы́ставить, вы́двинуть;

в. кандыда́та — вы́ставить (вы́двинуть) кандида́та;

5. перен. (сослаться, привести в доказательство) вы́ставить, вы́двинуть;

в. у я́касці аргуме́нтаў — вы́ставить (вы́двинуть) в ка́честве аргуме́нтов;

6. (для обозрения) вы́ставить;

7. перен. предста́вить;

в. у дрэ́нным святле́ — предста́вить в дурно́м све́те;

◊ в. на смех — подня́ть на смех;

в. фі́гу — показа́ть фи́гу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

заста́віць I сов.

1. (занять чем-л. место) заста́вить; уста́вить;

з. пако́й мэ́бляй — заста́вить (уста́вить) ко́мнату ме́белью;

з. стол ядо́й — уста́вить (заста́вить) стол едо́й;

2. загороди́ть; заста́вить;

з. дзве́ры ша́фай — загороди́ть (заста́вить) дверь шка́фом;

3. (что-л. за что-л.) поста́вить;

з. ло́жак за шы́рму — поста́вить крова́ть за ши́рму;

4. загромозди́ть;

з. прахо́д скры́нкамі — загромозди́ть прохо́д я́щиками

заста́віць II сов. (принудить, обязать) заста́вить;

з. чака́ць — заста́вить ждать;

з. працава́ць — заста́вить рабо́тать;

◊ заста́ў ду́рня бо́гу малі́цца, дык ён і лоб разаб’е́ — посл. заста́вь дурака́ бо́гу моли́ться — он и лоб расшибёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

схава́цца сов.

1. спря́таться; скры́ться, укры́ться;

хло́пчык ~ва́ўся пад стол — ма́льчик спря́тался под стол;

с. ў стары́м млы́не — спря́таться (скры́ться, укры́ться) в ста́рой ме́льнице;

2. (стать невидным) спря́таться, скры́ться;

~ва́лася со́нца за хма́ры — спря́талось (скры́лось) со́лнце за ту́чи;

жы́та тако́е, што чалаве́к у ім ~ва́ецца — рожь така́я, что челове́к в ней спря́чется;

3. (защититься) укры́ться;

с. ад навальні́цы — укры́ться от грозы́;

4. (исчезнуть из поля зрения) скры́ться, исче́знуть;

берагі́ ско́ра ~ва́ліся ў тума́не — берега́ ско́ро скры́лись (исче́зли) в тума́не;

◊ с. ў кусты́ — спря́таться в кусты́;

с. за спі́ну — (чыю) спря́таться за спи́ну (чью)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

укла́сці I сов.

1. (положить спать) уложи́ть;

2. (покрыть предметами поверхность чего-л.) уложи́ть, вы́ложить;

роў укла́лі дзёрнам — кана́ву уложи́ли (вы́ложили) дёрном;

у. стол кні́гамі — уложи́ть стол кни́гами;

3. (расположить, разместить каким-л. образом, в определённом порядке или построить, складывая) уложи́ть;

у. снапы́ на таку́ ў адзі́н рад — уложи́ть снопы́ на току́ в оди́н ряд;

у. шпа́лы на палатне́ даро́гі — уложи́ть шпа́лы на полотне́ доро́ги;

4. в разн. знач. вложи́ть; см. улажы́ць 5, 6

укла́сці II сов. (пособие, книгу и т.п.) соста́вить;

у. збо́рнік практыкава́нняў — соста́вить сбо́рник упражне́ний

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

закла́сці, -ладу́, -ладзе́ш, -ладзе́; -ладзём, -ладзяце́, -ладу́ць; -ла́ў, -ла́ла; -ладзі́; -ла́дзены; зак., што.

1. Пакласці што-н. за што-н. або змясціць куды-н. з пэўнай мэтай.

З. рукі за спіну.

З. набой у стрэльбу.

2. Заняць, запоўніць прастору чым-н.

З. стол кнігамі.

З. прабоіну ў сцяне цэглай.

3. Паклаўшы аснову, пачаць будаўніцтва чаго-н.

З. фундамент дома.

З. сад.

З. асновы выхавання дзіцяці (перан.).

4. Пакласці, змясціць для захавання (спец.).

З. дзесяць ям сіласу на зіму.

5. Уставіць што-н. паміж чым-н. (або ў што-н.), каб адзначыць.

З. патрэбнае месца ў кнізе закладкай.

6. Аддаць у заклад (у 1 знач.).

З. гадзіннік.

7. безас. Пра хваравітае адчуванне цяжару ў грудзях, носе, вушах (разм.).

Заклала вушы.

Грудзі заклала.

|| незак. заклада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і закла́дваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. заклада́нне, -я, н., закла́дванне, -я, н. і закла́дка, -і, ДМ -дцы, ж. (да 3—5 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лама́цца, ламлю́ся, ло́мішся, ло́міцца; ламіся; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Раздзяляцца, распадацца на часткі ад уздзеяння якой-н. сілы.

Ломяцца, як шкло, ільдзіны.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Псавацца, станавіцца непрыгодным.

Машына паламалася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Парушацца, разбурацца (пра што-н. прывычнае, запланаванае).

Часта мае планы ламаліся.

4. Быць перапоўненым мноствам чаго-н., гнуцца пад цяжарам.

Стол ламаўся ад яды.

Голле ломіцца ад сліў.

Калёсы ломяцца ад грузу.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Пра мужчынскі голас у пераходным узросце: змяняць свой тэмбр і дыяпазон.

6. Ісці напралом, імкнуцца сілай пранікнуць куды-н. (разм.).

Ламацца ў дзверы.

◊

Ламацца ў адчыненыя дзверы — даводзіць тое, што ўсім вядома.

|| зак. злама́цца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., зло́міцца (да 1—5 знач.) і палама́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ло́міцца (да 1—4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

◎ Ла́зіва, ліізіво, лёзыво, лізыво, лезіво, льёзіво, лёзьво ’драбіны, лесвіца лазіць да коміна’ (стол., Нар. сл.; іўеў., трак., Сл. паўн.-зах.), ’вяроўка з дошчачкамі, пры дапамозе якой пчаляры лазілі на дрэва’ (З нар. сл., Сл. паўн.-зах., ЛАПП), зах.-укр. лазиво, лазило ’тс’, рус. лезево, польск. laziwо (> чэш. lezivо ’тс’). Дзендзялеўскі (Укр.-зах. парал., 169) адносіць гэту лексему да ўкраінскіх (усх.-слав.) — польскіх агульных лексічных утварэнняў. Слаўскі ж (5, 68) мяркуе, што польск. слова запазычана з бел. мовы. Аднак наяўнасць чэш. фіксацыі дае магчымасць аднесці лексему да прасл. lazivojlezivo (гл. Варбот, Слав. языкозн., VII, 1973, 95). Да лаз, лазіць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лінёвішча ’выпоўзіны, злінялая скура вужа ці гадзюкі’ (Бяльк.), лельч. лінёвішчэ (Нар. лекс.), ліновішчэ (ТС; стол., Сл. паўн.-зах.), лях., іўеў. ліновішча, ганц. ліновіско ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Укр. линовище, зах. ліновище, ліновиско, рус. устарэлае линовище ’тс’. Усх.-слав. ізалекса. Да ліня́ць (гл.). Параўн. яго прасл. варыянты: linjati, linati, liněti і ітэратыў linovati (> серб.-харв. ‑linjévati), ад якога і ўзніклі прыведзеныя вышэй бел. словы. Такі ж суфікс мае і іўеў. леняві́шча ’тс’, утворанае ад ⁺ленявы, звязанае чаргаваннем з lěn‑ (параўн. люб. леня́не, іўеў. ляні́шча ’выпоўзіны’, укр. ліни́тися ’ліняць’) побач з lěv‑ (параўн. славен. levíšče ’выпоўзіны’, leviti se і інш.) (Фасмер, 2, 499).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Мітрэ́нга, мітрэнг̌а, мітрэнка, в.-дзв. мітрэга ’трывога, хваляванне, непакой, сумятня, разлад, турбота, шум, перапалох, перашкода, прыгода’, бялын. ’вечарынка, бяседа’ (ТСБМ, Нас., Касп., Янк. 1, Бір. Дзярж., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; гродз., З нар. сл.; рагач., КЭС; бялын., Нар. сл.), стол. замытрэ́шка ’непакой’ (Вярэніч, вусн. паведамл.), мітрэнжыцца, мітрэнжыць, ваўк. мярэжыць, чэрв. мітрэжыцца, трак. мітранг̌аваць ’трывожыць, адчуваць непакой, недамаганне’, ’марудзіць’, мітрэнжанне ’сварка’, ’перашкода’ (Нас., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Нар. лекс.). З польск. mitręga ’перашкода’, ’цяганіна’ (Шатэрнік, 158; Пальцаў, Лекс. і грам., 38; Кюнэ, Poln., 77), якое ўтварылася пры дапамозе суф. ‑ęga ад mitr‑, роднаснага з mitwać ’блытаць’ mituś — гл. мі́тусь.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)