Рубе́ж ’мяжа чаго-небудзь або паміж чым-небудзь’, ’дзяржаўная мяжа’, ’лінія абаронных збудаванняў’ (ТСБМ), ’кант, грань’ (Гарэц.), рубѣжъ ’граніца’ (Шымк. Собр.). Укр. рубі́ж ’край, мяжа; засечка’, рус. рубе́ж ’рубеж’, балг. ръбе́ж ’мяжа, мяжа паміж палямі’. Стараж.-рус. рубежъ ’засечка; знак мяжы’ (Сразн., 3, 179). З прасл. *rǫbežь ’метка, засечка’, вытворнага з суфіксам ‑ežь > ад *rǫbati, *rǫbiti ’сячы’ (гл. рубаць, рубіць) (БЕР, 6, 361; Чарных, 2, 125). Паводле Якабсона, рубеж ёсць царкоўнаславянская форма ў адносінах да рубёж ’высяканне лесу’ (Трубачоў-Фасмер, 3, 510).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вестго́ты ’заходняе адгалінаванне готаў, якія жылі на тэрыторыі сучаснай паўднёва-заходняй Прыбалтыкі, а ў III–IV стст. рассяліліся паміж Днястром і панізоўем Дуная’ (КТС). Запазычанне з рус. вестго́ты (< ням. Westgoten < visigothi).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прагуме́нак, прогуме́нок, прыгуме́нок, прогме́нок, пругме́нок, пругуме́нак ’месца на дварэ, дзе пабудаваны хлеў’ (Сл. Брэс.), ’месца ля гумна’, ’павець ля гумна, месца перад хлявом’, ’двор паміж с.-гасп. будынкамі’ (ТС). Гл. прыгуменок.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прале́сак ’сцежка, паласа паміж лесам’ (Касп.), проле́сак ’пералесак’ (Мат. Гом.). Рус. дыял. проле́сок ’доўгая прагаліна ў лесе’, укр. пролі́сок ’прагаліна, паляна’, польск. przelasek ’лясок сярод поля’. Конфіксны дэрыват пра- + ‑ак адлес.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пярэ́гад ’перыяд пагодлівага надвор’я паміж дажджамі’ (глус., Янк. Мат.), пярэ́гадам ’з перапынкамі’ (Сцяшк.; ст.-дар., Сл. ПЗБ). Да перагада́ць ’перадумаць, памяняць намер’, што да гада́ць ’мець намер, меркаваць, збірацца зрабіць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́залка ’паглыбленне (равок) паміж загонамі пры ворыве ў роскідку’ (слуц., Лекс. і грам., 15). З ро́звалка, якое з раз- і валі́ць (гл.). Семантычна ро́звалка — тое ж, што і ро́скідка (гл. роскід).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Рубяжы́, рубыжі́ ’тое, што і граблі́ — трава, што застаецца паміж пракосамі’, ’знакі на скуры няроўна абстрыжанай авечкі’ (драг., Нар. словатв.). Магчыма, архаізм, параўн. ст.-рус. рубежь ’засечка; знак мяжы’ (гл. рубеж).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Траце́йскі суд ‘суд, выбраны па ўзгадненні старон для вырашэння паміж імі спрэчак цывільна-прававога характару’ (ТСБМ). З рус. третейский (суд), якое ўтворана ад парадкавага лічэбніка *tretьjь пры дапамозе суф. *‑sk‑ъjь‑ > ‑скі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
акно́ (мн. во́кны) ср., в разн. знач. окно́;
у на́шым пако́і два акны́ — в на́шей ко́мнате два окна́;
на акне́ стая́ць кве́ткі — на окне́ стоя́т цветы́;
а. ў жыццё — окно́ в жизнь;
а. памі́ж во́блакамі — окно́ ме́жду облака́ми;
а. памі́ж уро́камі — окно́ ме́жду уро́ками;
а. ў бало́це — окно́ в боло́те;
○ глухо́е а. — глухо́е окно́;
◊ не то́лькі све́ту, што ў акне́ — свет (не) кли́ном сошёлся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
канве́кцыя, ‑і, ж.
Перанос цяпла або электрычных зарадаў у выніку перамяшчэння навакольнага асяроддзя. Канвекцыя цяпла. // Водаабмен паміж верхнімі і ніжнімі слаямі ў акіянах, морах і азёрах, выкліканы змяненнем шчыльнасці вады, рознасцю тэмператур і салёнасці.
[Ад лац. convectio — прывоз, прынясенне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)