◎ Паганю́ка, паганскі ’паўзуны’ (З нар. сл., мазыр.). Да паганы. Семантычная паралель у рус. пск. поганик, поган ’змяя, паўзун’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зме́йка, ‑і, ДМ змейцы; Р мн. змеек; ж.
1. Памянш. да змяя.
2. Машына для ачысткі і сартавання зерня.
3. Адна з фігур вышэйшага пілатажу.
4. Адна з фігур слалама.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вужо́выя я́гады ’паслён чорны, Solanum nigrum L.’ (Бейл.). Ад вуж ’змяя, гад’. Прыметнік указвае на неядомасць расліны. Параўн. таксама воўчыя ягады.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́лаз, ‑а, м.
Шчыліна, дзірка (у сховішчы, нары і пад.), праз якую можна вылезці. У час землетрасення Змяя патрапіла ў бяду: Засынала ўсе вылазы каменнем, Не выпаўзці па харч і па ваду. Валасевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́снуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Разм. Тое, што і шаснуць (у 1, 2 знач.). Раптам здалося, што за акном па вуліцы нехта прайшоў і шаснуўся ў брамку. Скрыган. Змяя мякка шаснулася ўніз. Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лускава́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Пакрыты луской, лускамі; з луской, лускамі. Лускаватая змяя. Лускаваты ствол дрэва.
2. у знач. наз. лускава́тыя, ‑ых. Атрад класа паўзуноў, які аб’ядноўвае падатрады хамелеонаў, яшчарак, змеяў.
•••
Лускаваты лішай гл. лішай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Слі́вень ‘род бязногай, падобнай на змяю яшчаркі’ (ТСБМ), ‘род злой, гавораць сляпой, змяі’ (Нас.), ‘мядзянка (змяя)’ (Байк. і Некр.), ‘род змяі’ (Касп.), сьлі́вень ‘слімень, медзяніца-гадзюка’ (Бяльк., Сцяшк.), слі́вянь, слі́вень ‘вераценніца, якую лічаць ядавітай змяёй’ (Сл. ПЗБ). Рус. зах. сли́вень ‘тс’, польск. дыял. śliwień ‘ядавітая змяя’. Паводле Фасмера (3, 670), табуістычнае пераўтварэнне з сле́пень (гл. сляпень, як другую назву вераценніцы, Сл. ПЗБ) пад уплывам сліва, таму што змяя мае свінцова-шэрую афарбоўку; мала верагодным ён лічыць запазычанне з літ. slibinas, slykỹnas ‘казачны злы змей’, як гэта мяркуе Карскі (РФВ, 49, 21); прыводзіцца сярод слоў, балтыйскае паходжанне якіх цяжка давесці (Лаўчутэ, Балтизмы, 148). Параўн. слімень.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вужо́ўнік ’расліна, Ophioglossum L.’ (БРС, Кіс.); ’вераніка шчытковая, Veronica scutellata’ (Касп.). Рус. ужо́вник ’тс’. Ад вуж. Назва ўтворана на базе перакладу грэч. назвы: ophis ’змяя’, glossa ’язык’ (Аненкаў, 232). Параўн. серб. гадји језик, змијски језик, ням. Natterzunge (Сіманавіч, 325). Але не выключана і самастойнае ўтварэнне на слав. глебе ад вуж(овы), таму што расліна ўжываецца пры ўкусе змей (параўн. вужака ’змяя’). Семантычная мадэль ’назва хваробы’ — ’назва лекавай расліны’ сустракаецца даволі часта; гл. вогнік 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
упаўзці́ сов.
1. вползти́;
змяя́ ўпаўзла́ ў нару́ — змея́ вползла́ в нору́;
2. перен., разг. (с трудом войти) вползти́, втащи́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ядаві́ты прям., перен. ядови́тый;
~тае рэ́чыва — ядови́тое вещество́;
~тая змяя́ — ядови́тая змея́;
я. ко́лер — ядови́тый цвет;
~тая ўсме́шка — ядови́тая улы́бка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)