◎ Прыця́кнуць (прыткнуты) ’крыху падсохнуць’ (Клім.). Няясна. Магчыма, звязана з цячы (гл.), параўн. цекці ’цячы’ (ТС), з падаўжэннем галоснага ў корані пад націскам. Інакш і непераканаўча ЕСУМ, 4, 582 (вынік трансфармацыі протряхнути ’падсохнуць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дале́йшы, ‑ая, ‑ае.
Які з’яўляецца працягам чаго‑н. папярэдняга; наступны. Цэлае лета жыла Аленка думкаю аб новай школе, аб далейшай сваёй навуцы. Колас. Хлопцы пусціліся ў далейшую дарогу. Маўр. // Размешчаны за чым‑н., далей чаго‑н. [Макара] пацягнула паглядзець, што напісана там, на тых далейшых шчытках. Дуброўскі. // у знач. наз. дале́йшае, ‑ага, н. Будучае. У далейшым будзем рабіць інакш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варыя́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Разнавіднасць чаго‑н. Варыянты рашэння задачы. // Адна з некалькіх рэдакцыі якога‑н. твора або яго часткі. Лемяшэвіч недзе чытаў раней гэту ўсходнюю легенду, праўда, крыху ў іншым варыянце і, пачуўшы яе з вуснаў Данілы Платонавіча, сам асэнсаваў інакш, чым раней. Шамякін. // У шахматах — адна з магчымых камбінацыя хадоў. Закрыты варыянт абароны.
[Ад лац. varians, variantis — які змяняецца.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
забру́дзіць, ‑бруджу, ‑брудзіш, ‑брудзіць; зак., каго-што.
1. Зрабіць брудным; запэцкаць. Забрудзіць сукенку. Забрудзіць падлогу. Забрудзіць ваду.
2. перан. Пазбавіць маральнай чысціні; запляміць, зняславіць. Але знайдзі ў сабе сілы, бо гэта адзіная магчымасць ратаваць сваё шчасце, інакш яго растопчуць, забрудзяць. Шамякін. Сваім учынкам Мачулін кінуў цень і на [Ціхана], нібы забрудзіў яго чыстыя і шчырыя пачуцці да Мальвіны. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абысці́ся, абыду́ся, абы́дзешся, абы́дзецца; абышо́ўся, -шла́ся, -шло́ся; абыдзі́ся; зак.
1. Задаволіцца тым, што ёсць; здолець пражыць без каго-, чаго-н.
Без іх абыдземся.
2. Так ці інакш паставіцца да каго-, чаго-н.
А. па-людску з чалавекам.
Несправядліва абышліся з супрацоўнікам.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Запатрабаваць пэўных расходаў, якіх-н. затрат.
Паліто нядорага абышлося.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Закончыцца добра, без непрыемнасцей; уладзіцца.
Усё абышлося добра.
|| незак. абыхо́дзіцца, -джуся, -дзішся, -дзіцца і абхо́дзіцца, -джуся, -дзішся, -дзіцца.
|| наз. абыхо́джанне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зача́хнуць, ‑чахну, ‑чахнеш, ‑чахне; пр. зачах, ‑ла; зак.
Змарнець, заняпасці (ад хваробы, гора і пад.). Зачахнуць у няволі. □ — Што ты, бедная дзяўчынка, Тут павісла на крыжы? Ты зачахнеш, Кацярынка, Як былінка на мяжы. Броўка. // Спыніць рост, развіццё; звяць, засохнуць (пра расліны). Калі дрэўца перасаджваюць у новы грунт, дык і яно патрабуе стараннага догляду і дапамогі. Інакш можа зачахнуць або і зусім загінуць. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лашчы́на ’нізкае месца на полі’, ’нізіна’ (Выг., Сцяшк., Бяльк., Касп.; паўд.-усх., КЭС; віл. іўеў., навагр., круп., Сл. паўм.-зах.), < ілажчына < лажок + ін‑а. Да лог (гл.). Інакш Куркіна (Этымалогія–1974, 50), якая адносіць рус. лощина ’тс’ да этымалагічнага гнязда lesk‑/lošk‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́маг, помпе, помяжбк ’воблака’ (Сл. Брэс.), помееы ’дажджавая хмара’ (ЛА, 2), сюды ж памжа ’напасць, ліха (Касп.). Укр. паліве ’хмара’, рус. паша ’туман’, паліжа ’дрэннае надвор’е; дрымота’. Прасл. *pamegъ ад *mbga/тьіа ’імжа. гумай’ (ЭССЯ, 21, 93). Інакш і менш пераканальна гл. памне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трэбяза́ (трэбэза́) ‘густы зараснік на балоце ці рацэ’ (Бес.). Гл. таксама трабяза́, трапе́за 1, трапяза́. Як магчымае запазычанне з польск. trzebież ‘зямля ці поле, ачышчанае ад зарасніку, выцерабленае, інакш — карчовішча’, адпаведнае лац. suppertum (Жлутка, 329), можа разглядацца ў межах зямельнага права ВКЛ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́ча ’нібы’: Ходзіць пана пава (браг., Нар. словатв.), ’быццам, нібы; хіба’ (Ян.), на́чай ’быццам, нібы’ (там жа), на́чэ ’як, бы’: Zwiery takije by nacze ludzi (Пятк. 2), укр. наче ’быццам, як быццам’, ’нібыта’, параўн. неначэ ’тс’. З *не иначе ’не інакш’ (гл. на́чай, іничай) з наступнай універбізацыяй і скарачэннем складоў: нейнича > нʼнича > на́ча, або адпадзеннем адмоўя не ў выніку дээтымалагізацыі. Шаур (ESSJ SG, 2, 435) разглядае разам з рус. дыял. на́ча, славен. дыял. nače ’інакш’ (Cjьnače), аднак у гэтым выпадку застаецца няяснай спецыфічная семантыка, ужыванне беларускага і ўкраінскага слоў і функцыя адмоўя ва ўкр. неначе (паводле Шаура, «збыткоўная», гл. там жа, 447). Гл. таксама Бязлай, 2, 210.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)